Συνολικές προβολές σελίδας

Τετάρτη 30 Σεπτεμβρίου 2009

Σχετικά με την μέλισσα και τα προϊόντα της

Διαβάστε μια πολύ καλή δουλειά σ χετικά με την μέλισσα και τα προϊόντα της που έγινε από το:
ΑΤΕΙ ΚΟΖΑΝΗΣ-ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΦΛΩΡΙΝΑΣ
ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ
ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ
ΤΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΣ
Εισηγήτρια: Μήντου Σταυρούλα
Επιβλέπων καθηγητής: Κωτίδης Δημήτριος
ΦΛΩΡΙΝΑ2005

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Περιεχόμενα…………………………………………………………..1
Πρόλογος………………………………………………………......….2
Είδη μελιού και μελιτώματος για την Κεντρική Μακεδονία….............3
Ο τρύγος του μελισσιού…………………………………………...…..5
Τυποποίηση μελιού και συντήρηση του………………………..……..8
Βασιλικός πολτός………………………………………………..........13
Γύρη…………………………………………………...…………........20
Πρόπολη…………………………………………………………….....26
Κερί……………………………………………………………………31
Δηλητήριο………………………………………………………..........36
Γόνος……………………………………………………………….….40
Βιολογική μελισσοκομία…………………………………………..…..41
Η μελισσοκομία στην Ελλάδα………………………………………....44
Προβληματισμοί στην Ευρώπη και τον κόσμο………………………..46
Βιβλιογραφία…………………………………………………….….....48
1
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Η μελισσοκομία στην Ελλάδα αποτελεί ένα σημαντικό παρακλάδι για το κεφάλαιο της ζωικής παραγωγής κι αυτό γιατί αποτελεί έναν πολυάριθμο κλάδο που αποφέρει σημαντικά κέρδη σε επίπεδο παραγωγών αλλά και στην ίδια χώρα από τις ετήσιες εξαγωγές.
Η επιστήμη της μελισσοκομίας καλλιεργήθηκε στη χώρα μας από την αρχαιότητα και εξελίχτηκε με την πάροδο των αιώνων, καλλιεργώντας στους Έλληνες το μεράκι και εμπλουτίζοντας την τεχνογνωσία πάνω στο χειρισμό αυτής της τόσο περίπλοκης κοινωνίας.
Στην εργασία αυτή θα περιγραφούν προϊόντα που εξάγονται δευτερογενώς από την κυψέλη, και με τον όρο δευτερογενώς εννοούμε τα προϊόντα της κυψέλης που έχουν ως κύριο στόχο να ενισχύσουν το εισόδημα των μελισσοκόμων και να προάγουν τη θεραπευτική αξία αυτών στη σύγχρονη ιατρική.
Θα αναλυθούν τα προϊόντα του βασιλικού πολτού, της γύρης, του κεριού της πρόπολης, του δηλητηρίου και του γόνου της μέλισσας. Σκοπός είναι να δοθεί στον αναγνώστη μια εικόνα ενός σύγχρονου μελισσοκομείου και οι χειρισμοί που απαιτούνται ώστε να εξαχθούν αυτά τα προϊόντα από την κυψέλη αλλά και να μυηθούν στις ευεργετικές επιδράσεις που χαρίζει η χρήση αυτών, προσφέροντας έναν καλύτερο τρόπο ζωής και δίνοντας λύσεις σε προβλήματα υγείας όπου είναι αυτό εφικτό.
Καλό ταξίδι στο μαγικό κόσμο της μέλισσας…
2
ΕΙΔΗ ΜΕΛΙΟΥ ΚΑΙ ΜΕΛΙΤΩΜΑΤΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
Στη χώρα μας όπου υπάρχει αυτή η τόσο πλούσια πανίδα, κάθε μελισσοκόμος ο οποίος θα ήθελε να εκμεταλλευτεί σωστά την επιχείρηση του οφείλει να γνωρίζει τα σπουδαιότερα φυτά, τον τόπο όπου φύονται ή καλλιεργούνται καθώς επίσης και την εποχή ανθοφορίας. Η κυριότερη πηγή σακχάρων τα οποία συλλέγουν οι μέλισσες τα αναζητούν στα λουλούδια και πιο συγκεκριμένα στο νέκταρ αυτών. Σε περίπτωση αδυναμίας να το εντοπίσουν και να το συλλέξουν, στρέφονται σε άλλες διαθέσιμες πηγές σακχάρων με προτίμηση σε αυτές που έχουν ελκυστική μυρωδιά και υψηλότερη περιεκτικότητα σακχάρων.
Πολλά είδη φυτών που τα συναντάμε στην ελληνική χλωρίδα είναι εφοδιασμένα με ένα σύστημα αδένων, οι οποίοι εκκρίνουν γλυκές ουσίες που προσελκύουν τις μέλισσες. Φυτά που καλλιεργούνται ευρέως στη χώρα μας και παράγουν αυτές τις ουσίες γνωστές ως ‘φυτικό μελίτωμα’ είναι το βαμβάκι, η ρετσινολαδιά και ο βίκος. Το φυτικό μελίτωμα ανήκει και αυτό στην κατηγορία του μελιού κι αυτό γιατί η χημική του σύνθεση είναι παρόμοια με το νέκταρ των λουλουδιών.
Η κυριότερη όμως πηγή μελιτώματος είναι οι εκκρίσεις διαφόρων μυζητικών εντόμων των φυτών που ανήκουν κυρίως στις οικογένειες των κοκκοειδών (ψώρες), στην οικογένεια των Aphididae (φυτόψειρες, μελίγκρες) κ.α. Αυτά τα έντομα απομυζούν τους χυμούς των φυτών και την ποσότητα των υδατανθράκων που δε μπορούν να χρησιμοποιήσουν, την αποβάλλουν. ΄Ετσι σχηματίζονται σταγονίδια που πέφτουν πάνω στα φυτά και μπορούν να σκεπάσουν ακόμη και το έδαφος κάτω από ένα δέντρο. Εάν αυτός ο χυμός που αποβάλλεται είναι πλούσιος σε σάκχαρα τότε οι μέλισσες ξεκινούν τη διαδικασία συλλογής του και το επεξεργάζονται και το σφραγίζουν στις κηρήθρες όπως ακριβώς και το μέλι.
Μεγάλη ποσότητα μελιτώματος συλλέγουν οι μέλισσες από τα πευκοδάση της Εύβοιας, της Θάσου και της Χαλκιδικής όπου είναι εγκατεστημένο το κοκκοειδές Marhalina hellenica, γνωστός στους μελισσοκόμους ως εργάτης. Ο εργάτης εγκαθίσταται σε δάση που αποτελούνται από τη χαλέπιο πεύκη και μπορεί και παράγει μεγάλες ποσότητες μελιτώματος. Επίσης μεγάλες ποσότητες μελιτώματος, συλλέγονται και σε βαμβακοκαλλιεργητικές περιοχές από την δράση των αφίδων που προσβάλλουν την καλλιέργεια.
Το μέλι και το μελίτωμα που λαμβάνεται από κάθε μελισσοκόμο εξαρτάται από το μέρος που έχει εγκατεστημένα τα μελισσοκομεία του, την εποχή του τρύγου και το κυριότερο φυτό που επέλεξαν οι μέλισσες ώστε να συλλέξουν γύρη ή νέκταρ. Στα τυπικά μελισσοκομεία που δραστηριοποιούνται στην Κεντρική Μακεδονία επιλέγονται τα εξής φυτά όπου δίνουν και τις αντίστοιχες παραγωγές μελιού.
Το μέλι αμυγδαλιάς έχει μεγάλη σπουδαιότητα γιατί πέρα από το καλής ποιότητας μέλι που δίνει, εξασφαλίζει και μεγάλες ποσότητες γύρης και συν τοις άλλοις είναι το πρώτο φυτό που ανθίζει και μετά από αυτό ακολουθούν τα πυρηνόκαρπα και λίγο αργότερα και τα γιγαρτόκαρπα, εξασφαλίζοντας έτσι έμμεσα συνεχή τροφοδοσία στα μελίσσια. Μεγάλη σημασία έχει και η κρανιά όπου δίνει καλής ποιότητας μέλι και γύρη στις αρχές του Μάρτη. Από τα δασικά δέντρα μεγάλης σημασίας είναι η ιτιά και οι φτέλιες (καραγάτσια) που δίνουν άφθονη γύρη και μέλι από τα τέλη Φλεβάρη. Σημαντικά φυτά ακόμα που φύονται στα δάση της Μακεδονίας είναι οι ακακίες που ανθίζουν από τα τέλη Απρίλη ως το πρώτο δεκαήμερο του Μαΐου και δίνουν ένα ξεχωριστής ευωδίας και λευκού χρώματος μέλι. ΄Επειτα και η γνωστή ακακία της Κωνσταντινούπολης εξασφαλίζει μεγάλη ποσότητα νέκταρος στις μέλισσες.
3
Τα πευκοδάση της Χαλκιδικής που είναι εμβολιασμένα με το κοκκοειδές παράσιτο του εργάτη δίνουν μεγάλες ποσότητες μελιού από τον Αύγουστο μέχρι τον Απρίλη και έτσι φημίζονται για το εξαίσιο πευκόμελο που παράγουν.
Στις πεδινές περιοχές που καλλιεργούνται δενδρώδεις και ετήσιες καλλιέργειες ταυτόχρονα μπορούμε να έχουμε την εκμετάλλευση και των δύο. Την άνοιξη να εκμεταλλευτούμε την άνθιση των δέντρων και των ποωδών φυτών και έπειτα το καλοκαίρι να εκμεταλλευτούμε τις μεγάλες καλλιέργειες όπως το καλαμπόκι που εξασφαλίζει άφθονη γύρη, το βίκο και τα ζιζάνια που φύονται μέσα σε αυτόν καθώς επίσης και το βαμβάκι που εξασφαλίζει μια υπολογίσιμη ποσότητα στη συλλογή μελιών του κάμπου και λόγω της ευχάριστης γεύσης του έχει σταθερούς καταναλωτές. ΄Ενας μελισσοκόμος θα πρέπει να προσέξει να μην έχει εγκατεστημένα τα μελίσσια του κοντά σε καπνοφυτείες που έχουν προσβληθεί από μελίγκρες και αυτό γιατί οι μέλισσες μεταφέρουν το μελίτωμα που μαζεύεται στα φύλλα στις κυψέλες και λόγω του ότι είναι χαμηλής ποιότητας μπορεί να υποβαθμίσει και το ήδη αποθηκευμένο μέλι.
Σε εκτάσεις που καλλιεργείται η μηδική μπορούμε να πάρουμε καλής ποιότητας και άφθονο μέλι αλλά θα πρέπει για την εκλογή ενός τέτοιου τόπου να προβλέψουμε το σύνολο των καλλιεργειών γιατί το μελίσσι τροφοδοτείται με νέκταρ πέρα από τον Ιούλη.
Στην ευρεία αγορά της Μακεδονίας κυριαρχούν κυρίως τα μέλια ανθέων που συλλέγουν οι μέλισσες τους εαρινούς μήνες και είναι γνωστό και ως ‘μαγιάτικο μέλι’, έπειτα ακολουθεί ο κυρίως τρύγος που περιέχει κυρίως μέλι ανθέων και βαμβακιού στα μέσα ή τέλη του καλοκαιριού και έπειτα μπορεί να ακολουθήσει ένας τρύγος το φθινόπωρο ώστε να εξαχθεί το πευκόμελο.
Διάφορα είδη μελιού 4
O ΤΡΥΓΟΣ ΤΟΥ ΜΕΛΙΣΣΙΟΥ
Μετά τη συλλογή του μελιού από τις μέλισσες ακολουθεί ο τρύγος, όπου περιγραφικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η αφαίρεση του ώριμου μελιού από τις κυψέλες με μηχανικό τρόπο από τον άνθρωπο. Ο μελισσοκόμος στην ουσία είναι ένας εισβολέας στην κοινωνία του μελισσιού όπου αφαιρεί την χειμωνιάτικη τροφή της μέλισσας. ΄Ετσι θα πρέπει να φροντίσει ο ίδιος αργότερα για το ξεχειμώνιασμα των μελισσιών και την εκ νέου τροφοδοσία τους.
Στην Ελλάδα όπου έχουμε μεγάλη διαφοροποίηση στις κλιματικές συνθήκες αλλά και στις εκμεταλλευόμενες ανθοφορίες, συνήθως έχουμε τον εαρινό και φθινοπωρινό τρύγο. Αλλά ανεξάρτητα από αυτό σε κάθε περιοχή η αξιοποίηση της καλοκαιρινής ανθοφορίας θα πρέπει να είναι ύψιστης σημασίας προτεραιότητα για κάθε μελισσοκόμο. Κύριο μέλημα θα πρέπει να είναι επίσης και η διατήρηση δυνατών μελισσοσμηνών μέχρι την κύρια καλοκαιρινή ανθοφορία, από αρχές Μαΐου έως τέλη Αυγούστου.
Πέρα όμως από αυτήν τη γενική αρχή που θα πρέπει να ακολουθήσει ένας μελισσοκόμος υπάρχει μια σημαντική παράμετρος για την εποχή του τρύγου. Ο πρακτικός κανόνας τονίζει πως θα πρέπει να τρυγούμε τις κυψέλες μόλις γεμίσουν με μέλι όλα τα πλαίσια του μελιτοθαλάμου και σφραγισθούν τουλάχιστο τα 3/4 της επιφάνειας τους. Αυτό γίνεται για να μειωθεί η υγρασία στο μέλι, να εξασφαλιστεί η άριστη ποιότητα του και να είναι εύκολη και με λιγότερα προβλήματα η περαιτέρω επεξεργασία του αλλά και η διατήρηση του.
Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις όπου το ώριμο μέλι μπορεί να βρίσκεται σε ανοικτά κελιά και μάλιστα να καταλαμβάνει μεγάλο μέρος της κηρήθρας. Και αυτές οι κηρήθρες μπορούν να τρυγηθούν αν τις υποβάλλουμε πρώτα σε ένα μικρό τεστ. Κρατώντας το τελάρο σε λοξή θέση το τινάζουμε απότομα. Από τα ανοιχτά κελιά πέφτουν σταγόνες μόνο όταν το μέλι δεν είναι ώριμο, ωστόσο αν υπάρχουν κελιά τα οποία περιέχουν ώριμο μέλι και μετά το τίναγμα έχουμε την εμφάνιση σταγόνων, πρέπει να ερευνήσουμε και την πιθανότητα ύπαρξης γόνου, Αυτά τα τελάρα θα πρέπει να αφήνονται στην κυψέλη μέχρι να εκκολαφτούν και οι τελευταίες μέλισσες.
Πριν την αρχή του τρύγου θα πρέπει να προσεχθούν και άλλα σημεία για την επιτυχή του έκβαση. Για να έχουμε ένα γρήγορο και απρόσκοπτο τρύγο θα πρέπει να έχουμε εξασφαλίσει ικανοποιητικό αριθμό άδειων κηρηθρών που θα καλύψουν τα κενά στις κυψέλες. Και τέλος θα πρέπει να μεριμνούμε να αφήνουμε τροφή μέσα στις κυψέλες ώστε να μην καταδικάσουμε το μελίσσι σε λιμοκτονία.
Τα στάδια κατά την διαδικασία του τρύγου είναι τρία και θα περιγραφούν εκτενέστερα παρακάτω.
Ο τρύγος πρέπει να γίνεται σε κλειστό μέρος όπου οι μέλισσες δεν πρέπει να έχουν ευκαιρία εισόδου ώστε να μην το λεηλατήσουν και να μπορέσουν τα άτομα να δουλέψουν ανενόχλητα από τσιμπήματα. Συνήθως ο τρύγος έχει νομαδική μορφή και αυτό γιατί τα μελίσσια μπορούν να μετακινηθούν σε τεράστιες χιλιομετρικές αποστάσεις ώστε να πετύχουν την επιθυμητή ανθοφορία που επιδιώκει ο μελισσοκόμος. Έτσι λοιπόν χρησιμοποιείται μια σκηνή από αραιό καναβάτσο που παίζει το ρόλο του πρόχειρου καταλύματος. Η σκηνή αυτή στηρίζεται σε τέσσερις πασσάλους στην περιφέρεια ύψους 1,80 εκ. και έναν πάσσαλο στο κέντρο, ύψους 2,5 μέτρων ώστε να επιτρέπει την άνεση κινήσεων. Το μειονέκτημα που παρουσιάζει είναι ότι δεν προφυλάσσει από τη ζέστη και τη βροχή αλλά και από την είσοδο των μελισσών αφού το σημείο εισόδου δεν έχει την δυνατότητα να κλείνει στεγανά.
Αφού στηθεί η σκηνή σε μέρος κοντά στο μελισσοκομείο μας, το πρώτο στάδιο για να ξεκινήσει ο τρύγος είναι η επιλογή των γεμάτων κηρηθρών και η 5
απομάκρυνση των μελισσών από αυτές. Ο κλασσικός τρόπος που χρησιμοποιείται συνίσταται στο τίναγμα της κηρήθρας και το βούρτσισμα της με την γνωστή μελισσοκομική βούρτσα. Αν η εκμετάλλευση είναι μεγάλη τότε θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί η βαλβίδα διαφυγής ή να χρησιμοποιηθεί κάποια χημική ουσία όπως το προπιονικό οξύ ή η βενζαλδεύδη, με την προϋπόθεση ότι υπάρχει ειδική κατασκευή πλαισίου που επιτρέπει την χρήση αυτών. Τα τελευταία έτη χρησιμοποιούνται και φορητοί ανεμιστήρες που απομακρύνουν τις μέλισσες αλλά έχουν μεγάλο κόστος απόκτησης. Στην Ελλάδα συνηθέστερα χρησιμοποιείται η πρακτική του τινάγματος που αν και κοπιαστική και χρονοβόρα υπερέχει στο σημείο ότι δεν αφήνει χημικά υπολείμματα στις κυψέλες και είναι ανέξοδη.
Το επόμενο βήμα είναι το απολέπισμα των κελιών που περιέχουν το ώριμο μέλι, αυτή η εργασία γίνεται με ειδικά μαχαίρια που διαθέτουν μακριά λεπίδα (περίπου 22-25 εκατοστών) και έχουν προηγουμένως θερμανθεί σε μια συσκευή ζεστού νερού ώστε να αποκολλούν ευκολότερα το κερί που σφραγίζει τα κελιά. Αυτή η συσκευή μπορεί να λειτουργεί με ρεύμα ή γεννήτρια αλλά δεν αποκλείεται να τη συναντήσουμε όπως και παλαιότερα στη μορφή της «φουφούς» όπως χαρακτηριστικά την αποκαλούν οι μελισσοκόμοι. Τα τελάρα προς απολέπιση τοποθετούνται επάνω σε ένα ειδικό ξύλο με τομές κατά το μήκος για καλύτερη στήριξη αυτών και ακριβώς από κάτω τοποθετούμε ένα δοχείο ώστε να συλλέγουμε το αποσπώμενο κερί και το μέλι.
Μετά την απολέπιση οι κηρήθρες τοποθετούνται στον μελιτοεξαγωγέα . Ο μελιτοεξαγωγέας είναι ένα κυλινδρικό δοχείο με έναν κατακόρυφο περιστρεφόμενο άξονα, επάνω στον οποίο είναι προσαρμοσμένο σε σταθερές βάσεις το καλάθι όπου αποτελείται από μια σιδερένια βάση και ένα πλέγμα. Στη βάση βρίσκονται οπές προσαρμοσμένες να υποδέχονται τα άκρα των τελάρων και κυμαίνεται ο αριθμός τους ανάλογα με τη δυνατότητα του μελιτοεξαγωγέα (τεσσάρων κηρηθρών ή έξι κηρηθρών).
Σε ένα καλάθι ενός τετράχωρου μελιτοεξαγωγέα μπορούμε να τοποθετήσουμε τέσσερα μεγάλα τελάρα ή αντίστοιχα οκτώ μικρά αλλά και το ένα δεύτερο από αυτά φτάνει να είναι σε αντικριστή θέση ώστε να εξισορροπείται το βάρος για να μην σπάσουν. Στην αρχή περιστρέφουμε σιγά-σιγά και στην συνέχεια επιταχύνουμε σταδιακά. Στη συνέχεια γυρίζουμε τις κηρήθρες από την άλλη πλευρά ώστε να πάρουμε και το υπόλοιπο μέλι. Το μέλι κάτω από την επίδραση της φυγόκεντρης δύναμης που εξασκείται, εκτινάσσεται στα τοιχώματα του κυλινδρικού σώματος και έπειτα ρέει προς τη βάση του όπου και συγκεντρώνεται. Στη βάση του κυλίνδρου υπάρχει η κάνουλα όπου από καιρό σε καιρό αδειάζουμε το μέλι που έχει συγκεντρωθεί.
Στη συνέχεια το μέλι που κάθε τόσο αδειάζεται από τον μελιτοεξαγωγέα τοποθετείται σε ένα διυλιστήρα όπου στο στόμιο του έχει προσαρμοσμένα διάφορα φύλλα σήτας, διαφορετικών διαμέτρων που συγκρατούν τα ξένα σώματα και διάφορες ακαθαρσίες που μπορεί να υπάρξουν, μέχρι να μας δώσει καθαρό μέλι. Στη συνέχεια αδειάζουμε το ειδικό αυτό δοχείο και γεμίζουμε τα δοχεία όπου έχουμε επιλέξει ώστε να διατηρήσουμε το μέλι, τα δοχεία αυτά πρέπει να είναι κατάλληλα για την αποθήκευση τροφίμων και ειδικότερα για το μέλι.
Το κερί και το μέλι που έχει συγκεντρωθεί από τη διαδικασία της αποσφράγισης ζυμώνεται με τα χέρια και στη συνέχεια τοποθετείται και αυτό στο φίλτρο ώστε στο τέλος να μείνει στο δίχτυ μόνο το κερί και το μέλι να έχει διηθηθεί μέσα στο δοχείο. Το κερί μπορεί να χρησιμοποιηθεί αργότερα για μελισσοκομικές εργασίες αλλά μπορεί και να πωληθεί έπειτα από κατάλληλη επεξεργασία για διάφορες χρήσεις.
6
Μελιτοεξαγωγείς
Πάγκος απολεπισμού
Εσωτερική όψη μελιτοεξαγωγέα Ανέμη μελιτοεξαγωγέα 7
Τυποποίηση μελιού και συντήρηση του
Εισαγωγικά:
Το μέλι έπειτα από το φιλτράρισμα που επιδέχεται ώστε να απομακρυνθούν τα ξένα σώματα αποθηκεύεται σε ειδικού τύπου μεταλλικά δοχεία. Το μελί μπορεί να πωληθεί είτε χονδρικά είτε λιανικά, ανάλογα με τον τρόπο που θα θελήσει να το διαθέσει ο παραγωγός. Αν το μέλι δε διατεθεί σε κάποιο συνεταιρισμό είτε σε κάποια βιομηχανία μελιού και επιλεγεί να πωληθεί λιανικά, τότε ο μελισσοκόμος θα πρέπει να μεριμνήσει για τη συσκευασία και τη σωστή συντήρηση του καθ’ όλη τη διάρκεια που το προϊόν θα παραμένει στα χέρια του.
Το μέλι συσκευάζεται και πωλείται σε βάζα από γυαλί ή πλαστικό και σε δοχεία φτιαγμένα από σίδηρο και αλουμίνιο. Το γυαλί χαρακτηρίζεται ως το καλύτερο υλικό για το μέλι κι αυτό γιατί δεν επηρεάζει καθόλου τη χημική σύσταση του με την πάροδο του χρόνου αποθήκευσης του και κάποια φυσικά χαρακτηριστικά του είναι άμεσα ορατά από τον καταναλωτή, όπως το χρώμα, η πυκνότητα του κ.α.
Οι συσκευασίες μπορεί να ποικίλουν ανάλογα με την ποσότητα που θέλει να συσκευάσει ο μελισσοκόμος και έτσι βρίσκουμε στην αγορά συσκευασίες που ξεκινούν από τα 10 γραμμάρια και μπορούν να φτάσουν τα 20 κιλά. Οι πιο συνηθέστερες όμως συσκευασίες που επικράτησαν τελικά στο εμπόριο είναι αυτές των 500 γραμμαρίων, του ενός κιλού και των τριών κιλών.
Το μέλι ως φυσικό προϊόν δεν μπορεί να παραμείνει το ίδιο και έξω από το χώρο της κυψέλης και έτσι πολύ γρήγορα υφίσταται την επίδραση των στοιχείων που το απαρτίζουν και των μικροοργανισμών του περιβάλλοντος που αφορούν βακτήρια και ένζυμα. Αυτό που θα πρέπει να προσέξει κάθε μελισσοκόμος στην επιλογή της συσκευασίας είναι να εξασφαλίζεται ότι το προϊόν έχει κλειστεί ερμητικά και δεν κινδυνεύει από την παρουσία υγρασίας και αέρα που θα μπορούσαν να επιδράσουν στη χημική σύσταση του. Τα βακτήρια βρίσκονται παντού και στο μέλι τα βρίσκουμε στα πρωτειδιά του. Αυτό που το προστατεύει είναι η ουσία inhibine, η οποία αν και βρίσκεται σε μικρή ποσότητα στο μέλι είναι ικανή να το προστατεύσει από την εγκατάσταση και την ανάπτυξη των βακτηρίων.
Οι ζύμες είναι μικροσκοπικοί μύκητες που αφθονούν στην ατμόσφαιρα, στο νερό και το έδαφος, αναζητώντας ζαχαρώδεις ουσίες και ιδιαίτερα τα διαλύματα τους σε νερό. Μέσα στην κυψέλη το μέλι περιέχει πολύ λίγο νερό και έτσι δεν είναι κατάλληλο για την ανάπτυξη των μυκήτων. Δε συμβαίνει όμως το ίδιο στο μέλι που έχει εξαχθεί από τον άνθρωπο κι αυτό γιατί αυξάνεται η σχετική υγρασία. Έτσι ο παραγωγός που θα θελήσει να πωλήσει το μέλι του στη διάρκεια μιας χρονιάς θα πρέπει να προσέξει να διατηρήσει την υγρασία στο 18 % ώστε να μην εμφανιστούν αλλοιώσεις στο χρώμα και τη γεύση του μελιού από την δράση των ενζύμων.
Το συνηθέστερο όμως πρόβλημα που έχουν να αντιμετωπίσουν οι παραγωγοί στη διάρκεια της αποθήκευσης του μελιού είναι η κρυστάλλωση του. Με τον όρο αυτό εννοούμε τη βαθμιαία μεταβολή της ρευστότητας του μελιού στο χρόνο και το σχηματισμό κρυστάλλων γλυκόζης στα τοιχώματα και τον πυθμένα των δοχείων αποθήκευσης αρχικά και αργότερα σε όλο το σώμα.
Η κρυστάλλωση επέρχεται σαν φυσικό επακόλουθο στη διάρκεια ζωής του μελιού και ευνοείται όταν η θερμοκρασία είναι γύρω στους 14 ºC. Υπεύθυνη για το φαινόμενο αυτό είναι η ποσοτική σύνθεση των ζαχάρων του μελιού. Ειδικότερα ο σπουδαιότερος παράγοντας είναι η γλυκόζη , γιατί έχει τη δυνατότητα σχηματισμού κρυστάλλων σε υπέρκορα ζαχαρούχα διαλύματα σε αντίθεση με το δεύτερο πιο 8
σημαντικό στοιχείο του μελιού, τη φρουκτόζη, που έχει την τάση να παραμένει ρευστό.
Τα μέλια ανάλογα με την προέλευση τους και την εποχή συγκομιδής έχουν διαφορετικό ρυθμό κρυστάλλωσης. Πιο γρήγορα κρυσταλλώνουν τα ανθόμελα, ακολουθούν τα δασόμελα και τέλος κατηγορίες μελιού όπως αυτό της ακακίας που χρειάζεται χρόνια για να κρυσταλλώσει. Η κρυστάλλωση του μελιού αποτελεί ένδειξη ότι το μέλι δεν έχει νοθευτεί, αυτό όμως είναι κάτι που μεγάλη μερίδα του καταναλωτικού κοινού το αγνοεί. Η κρυστάλλωση δεν επιφέρει καμιά απολύτως αλλαγή στις θρεπτικές και βιολογικές ιδιότητες του μελιού.
Σε χώρες όπου είναι προηγμένη η τεχνολογία τροφίμων το κρυσταλλωμένο μέλι βρίσκει μεγαλύτερης αποδοχής από το καταναλωτικό κοινό και μπορεί να διοχετευτεί στην αγορά χωρίς κανένα πρόβλημα για την απορρόφηση του. Σε αυτές τις χώρες υπάρχουν και ανεπτυγμένες τεχνικές ώστε το μέλι να αργεί να κρυσταλλώσει αλλά ακόμη και να μην κρυσταλλώσει. Είναι εργασίες που γίνονται με τη μέθοδο Παστέρ όπου μετά από στιγμιαία θέρμανση στους 77 º C , άμεσο φιλτράρισμα σε φίλτρο πίεσης και στη συνέχεια ψύξη στους 57 º C και έπειτα συσκευασία ώστε να αποφευχθεί εντελώς ο σχηματισμός κρυστάλλων. Η δεύτερη μέθοδος του Dyce διαφέρει από την πρώτη στο γεγονός ότι το μέλι θερμαίνεται σε υψηλότερη θερμοκρασία και φιλτράρεται μετά ώστε να απαλλαγεί από κάθε ξένο σώμα όπως οι γυρεόκοκκοι που θα μπορούσαν να αποτελέσουν με την πάροδο του χρόνου, το ρόλο των πυρήνων κρυστάλλωσης. Είναι μέθοδοι όπου εξασφαλίζουν το μέλι από την εμφάνιση ζυμώσεων αλλά βασική προϋπόθεση ώστε να εφαρμοστούν είναι η μεγάλη ποσότητα του μελιού που διαχειρίζεται ο παραγωγός, ώστε να είναι σύμφορη η αγορά μηχανημάτων.
Στην Ελλάδα όπου το μέγεθος των μελισσοκομικών εκμεταλλεύσεων χαρακτηρίζεται από μέσο αριθμό κυψελών ανά μελισσοκόμο οι δυο παραπάνω μέθοδοι δεν εφαρμόζονται ευρέως και αν χρησιμοποιηθούν είναι από μεγάλες εταιρίες που διαχειρίζονται μεγάλες ποσότητες μελιού. Ο μέσος μελισσοκόμος υπολογίζει πως θα πουλήσει την εσοδεία του στη διάρκεια ενός έτους, δηλαδή πριν από τον επόμενο τρύγο που θα κάνει και έτσι καταφεύγει στην επαναρευστοποίηση του μελιού χρησιμοποιώντας μονάχα τη φωτιά. Ο μελισσοκόμος αποθηκεύει το μέλι που συγκόμισε και όταν αυτό κρυσταλλώσει, παίρνει την ανάλογη ποσότητα που εκτιμά πως μπορεί να διοχετεύσει σε συγκεκριμένο χρόνο και προχωρά στο λιώσιμο του. Τα δοχεία τοποθετούνται σε βαρέλι που περιέχει νερό μέχρι τη μέση, το νερό βράζει και σιγά σιγά το μέλι αρχίζει και λιώνει. Ανά διαστήματα αναδεύουμε τη μάζα με ένα ξύλινο ραβδί ώστε να επιτύχουμε καλύτερο αποτέλεσμα, αποκλείεται η χρήση μεταλλικών ράβδων και άλλων συναφών υλικών.
9
Η αποθήκευση του μελιού
Το μέλι είναι ένα υγροσκοπικό προϊόν εξαιτίας της μεγάλης του περιεκτικότητας σε ζάχαρα. Το κρυσταλλωμένο μέλι παρουσιάζει μεγαλύτερη ευαισθησία στην υγρασία από το ρευστό. Αυτό που θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη του κάθε μελισσοκόμος είναι να διατηρεί το μέλι σε ένα χώρο όπου θα υπάρχει σχετική υγρασία, περίπου στο 60 % και με μέση θερμοκρασία γύρω στους 20º C. Εάν η σχετική υγρασία του περιβάλλοντος ανέβει υψηλότερα, τότε το μέλι μπορεί να απορροφήσει νερό σε αναλογία 1% του βάρους του την ημέρα. Εκτός από το νερό το μέλι είναι σε θέση να απορροφά πολύ εύκολα και οσμές από το περιβάλλον που βρίσκεται, έτσι πριν από την αποθήκευση του ο χώρος θα πρέπει να ελεγχθεί και να καθαριστεί διεξοδικά ώστε να αποφύγουμε δυσάρεστες συνέπειες.
Αν επιλέξουμε για τη συσκευασία του μελιού αεροστεγανά δοχεία τότε θα πρέπει να υπολογίσουμε πως το μέλι μας δεν πρέπει να παραμείνει πάνω από δύο χρόνια και αυτό γιατί θα επέλθουν ανεπιθύμητες αλλαγές πχ. ένα ερεικόμελο που έχει μείνει για μεγάλο διάστημα στην αποθήκη, αποκτά πικρή γεύση. Τα αεροστεγανά δοχεία δίνουν στο μελισσοκόμο το πλεονέκτημα ότι μπορούν να αποθηκευτούν σε οποιοδήποτε χώρο αρκεί η θερμοκρασία να μην ξεπερνά τους 20 º C. Όσο χαμηλότερη είναι η θερμοκρασία αποθήκευσης, τόσο μικρότερη είναι η ταχύτητα ελάττωσης του ποσού των ενζύμων στο μέλι. Στο παρελθόν υπήρχε η εσφαλμένη αντίληψη ότι το μέλι ζημιώνεται αν μείνει σε παρατεταμένη παγωνιά, κάτι τέτοιο όμως καταρρίφθηκε από τους επιστήμονες αλλά και βρήκε αποδοχή στην πρακτική από τους ίδιους τους μελισσοκόμους, που σημείωσαν και αυτή με τη σειρά τους ότι δεν προκλήθηκαν ζημιές από την παγωνιά.
Τα δοχεία αποθήκευσης πρέπει να είναι γεμάτα, σχεδόν μέχρι τα χείλη ώστε να μην μένει πολύς ελεύθερος χώρος κάτω από το καπάκι. Αυτό γίνεται για να μην εγκλωβίζεται ελεύθερος αέρας που θα μπορούσε να είναι παράγοντας για να ξεκινήσουν ζυμώσεις .Τέλος το σχήμα του δοχείου και η χωρητικότητα του θα πρέπει να είναι τέτοια ώστε να εξασφαλίζεται η καλύτερη δυνατή μεταχείριση και να διευκολύνεται ο παραγωγός.
Σε χώρες, όπως η Κίνα, που η ετήσια παραγωγή αγγίζει τους δεκάδες χιλιάδες τόνους, χρησιμοποιούνται ειδικά εξοπλισμένοι χώροι, τα γνωστά θερμαινόμενα δωμάτια’. Σε αυτούς τους χώρους αφαιρείται η υγρασία από το μέλι με την έκθεση του σε ρεύμα ζεστού αέρα πριν να τοποθετηθεί σε στεγανά δοχεία. Στη χώρα μας αυτή η μέθοδος ακολουθείται από μεγάλες βιομηχανίες μελιού καθώς επίσης και από συνεταιριστικές οργανώσεις.
10
Τυποποίηση του μελιού
Το μέλι είναι ένα πολύτιμο προϊόν για τη χώρα μας και για να προστατευτεί από την αθρόα εισαγωγή ξένων μελιών από χώρες της Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης αλλά και από τρίτες χώρες, υπάγεται σε κανονισμούς Π.Ο.Π (Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης) και Π.Γ.Ε ( Προστατευόμενης Γεωγραφικής Προέλευσης). Οι κανονισμοί αυτοί αφορούν όλα τα γεωργικά προϊόντα και αναφέρονται στις διαδικασίες εκείνες που πρέπει να πραγματοποιηθούν και τις προϋποθέσεις που πρέπει ένα προϊόν να πληρεί ώστε να μπορεί να κυκλοφορήσει στην αγορά, ως προϊόν Π.Ο.Π ή Π.Γ.Ε ή ακόμη και ως ιδιοτυπία.
Στη χώρα μας ήδη από το 2002 ξεκίνησαν οι κατά τόπους μελισσοκομικοί σύλλογοι να προτρέπουν τα μέλη τους να ακολουθήσουν ένα συγκεκριμένο πρότυπο στην τυποποίηση του μελιού. Αυτό το πρότυπο στηρίχτηκε στην διπλή ετικέτα που θα έπρεπε να φέρει το μέλι προς πώληση επάνω στη συσκευασία. Η πρώτη ετικέτα έφερε τα στοιχεία του μελισσοκόμου και η δεύτερη ετικέτα το σύλλογο στον οποίο ανήκει το μέλος.
Από την 1η Αυγούστου του 2003 όλες οι χώρες μέλη της Ε.Ε οφείλουν να εναρμονιστούν με την οδηγία 2001/110 του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Σύμφωνα με αυτήν την οδηγία κρίνεται σκόπιμο ότι πρέπει να αναφέρεται η προέλευση του μελιού ώστε να μην παραπλανείται το αγοραστικό κοινό. ΄Ετσι αυτόματα αποκτούν περισσότερη ισχύ οι ορισμοί των προϊόντων Π.Ο.Π και Π.Γ.Ε.
Με την παραπάνω οδηγία καθορίζονται οι ελάχιστες ή μέγιστες τιμές, οι οποίες είναι συγκεκριμένες για κάθε χαρακτηριστικό του μελιού. Τα δύο κυριότερα συστατικά του μελιού είναι η HMF (Υδροξυμεθυλοφουρφουράλη) ουσία η οποία παράγεται από τη διάσπαση των ζαχάρων και η Διάσταση ( ένζυμο) που προέρχεται από τις μέλισσες και βρίσκεται στο μέλι. Η οδηγία για το πρώτο στοιχείο καθορίζει ως ανώτατη τιμή τα 40 mg/kg ενώ για τη διάσταση καθορίζει κατώτερη περιεκτικότητα στο μέλι τα 8mg/kg. Η οδηγία αυτή καθορίζει τα ανώτατα και κατώτατα όρια ενός συστατικού, συμπεριλαμβάνει όλα τα είδη μελιού, στο καθένα από τα οποία διαφοροποιούνται τα διάφορα χαρακτηριστικά.
Το μέλι όπως και κάθε άλλο τρόφιμο που παράγεται στη φύση ανήκει σε διάφορα είδη ανάλογα με την προέλευση του. Τα διάφορα είδη τροφίμου που παρουσιάζουν παρόμοια χαρακτηριστικά ονομάζονται ομοειδή προϊόντα γιατί έχουν όλα σχεδόν τα χημικά, φυσικά, οργανοληπτικά και παλινολογικά στοιχεία σε διαφορετική ποσότητα και κατάσταση και εκφράζονται με διαφορετικές τιμές. Το πευκόμελο πχ είναι ομοειδές προϊόν με το μέλι ελάτης ή το μέλι καστανιάς, αλλά είναι προϊόντα με εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά. Πολλά από τα οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τα χαρακτηριστικά της περιοχής από την οποία προέρχονται (Χλωρίδα, έδαφος, κλιματολογικές συνθήκες, ακόμη και με τον τρόπο του τρύγου).
΄Ετσι όταν ένα γεωργικό προϊόν ή ένα τρόφιμο, προέρχεται από μια περιοχή και του οποίου η ποιότητα ή τα χαρακτηριστικά του οφείλονται κυρίως ή αποκλειστικά στο γεωγραφικό περιβάλλον, που περιλαμβάνει τους φυσικούς και ανθρώπινους παράγοντες και τα χαρακτηριστικά αυτά, διαφοροποιούνται από ομοειδή προϊόντα της ίδιας περιοχής ή άλλων περιοχών, τότε αυτό το προϊόν μπορεί να αναγνωριστεί και να καταχωρηθεί ως Προϊόν Π.Ε.Π ή Π.Γ.Ε. Γνωστότερα μέλια που φέρουν αυτούς τους τίτλους είναι τα πευκόμελα της Χαλκιδικής, το θυμαρίσιο μέλι της Θάσου κ.α.
11
Στα προϊόντα Π.Γ.Ε η μεταποίηση και η επεξεργασία τους συμπεριλαμβανομένης και της τυποποίησης, μπορεί να γίνεται και εκτός της οριοθετημένης γεωγραφικής περιοχής φτάνει να έχουν αναγνωριστεί από πιστοποιημένα εργαστήρια ελέγχου.
Με την οδηγία 110/2001 στην αγορά απαγορεύεται να πωλούνται μέλια τα οποία φέρουν ονομασίες και ενδείξεις όπως ‘Μέλι φυσικό’ ή ‘Μέλι ανεπεξέργαστο’ κ.λ.π. Στη χώρα μας πολλοί μελισσοκόμοι οδηγούνται στα δικαστήρια γιατί αγνόησαν τη σχετική οδηγία και χρησιμοποίησαν ετικέτες όπως ‘Μέλι αγνό’, ‘Μέλι ανεπεξέργαστο’ κ.α.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι όταν παράγεται ένα μέλι από φυσικού του παρουσιάζει τον δείκτη διάστασης 35mg/kg και τον δείκτη HMF 3,5mg/kg. Είναι ένα εξαιρετικό μέλι, εφόσον και τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά του είναι σε φυσιολογικά επίπεδα. Αυτό το μέλι μπορεί να αναμιχθεί με ένα κατώτερο μέλι και στο τέλος να έχουμε τη δημιουργία ενός μελιού το οποίο θα βρίσκεται πάλι εντός ορίων της οδηγίας. Στην ουσία όμως είναι δύο διαφορετικά προϊόντα , διαφορετικής θρεπτικής αξίας, στα οποία η οδηγία δε δίνει το δικαίωμα να διαχωριστούν ως προς τα διαφορετικά συστατικά τους με μια ειδική ονομασία.
Τυποποιημένα μέλια σε βάζα 12
ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ ΠΟΛΤΟΣ
Εισαγωγή:
Ο βασιλικός πολτός είναι η αδενική έκκριση των υποφαρυγγικών και σιαγονικών αδένων των μελισσών. Η ονομασία του προέρχεται από το γεγονός ότι οι προνύμφες που προορίζονται να γίνουν βασίλισσες καθώς επίσης και οι βασίλισσες τρέφονται αποκλειστικά με μεγάλη ποσότητα από αυτόν. Είναι μια ουσία υγρή και κρεμώδης, όπου αλλιώς είναι γνωστή και ως ‘γάλα των μελισσών’ γιατί προορίζεται ως τροφή όλων των ατελών σταδίων της μέλισσας, μετά την τρίτη ημέρα της ζωής τους οι εργάτριες τρέφονται με νέκταρ και γύρη και τους χορηγείται κατά διαστήματα ο βασιλικός πολτός.
Σύνθεση:
Όπως και πολλές άλλες ζωικές εκκρίσεις, ο βασιλικός πολτός περιέχει νερό, βιταμίνες, πρωτεΐνες, λιποειδή, σάκχαρα, ένα ειδικό λιπώδες οξύ και άλλες ακόμη άγνωστες ουσίες των οποίων η μελέτη συνεχίζεται ως και στις μέρες μας.
Η σύνθεση του ποικίλλει ανάλογα με τη φύση και την ηλικία των προνυμφών που τρέφονται με αυτόν. Συνήθως οι νεαρές εργάτριες δέχονται έναν υγρό βασιλικό πολτό που είναι πλούσιος σε πρωτεΐνες και περιέχει έναν αριθμό κόκκων γύρης που είναι μεγαλύτερος από αυτόν που περιέχεται στο βασιλικό πολτό που προορίζεται για τη διατροφή των βασιλισσών. Επίσης η σύνθεση του μπορεί να ποικίλει από μέρα σε μέρα ανάλογα με την ηλικία των προνυμφών που θα τον δεχτούν.
Είναι δύσκολο να καθορίσουμε τη μέση σύνθεση του βασιλικού πολτού, μπορούμε όμως να στηριχτούμε στη μελέτη του Robert Ardry και να μιλήσουμε με αριθμούς για τη σύνθεση του. Σύμφωνα με τις στρογγυλοποιήσεις στους αριθμούς η χημική σύνθεση έχει ως εξής:
Νερό……………………………………….68%
Γλυκοζίτες…………………………………8,5%
Πρωτείδια………………………………….12%
Λιπίδια……………………………………..5,6%
Ανόργανα στοιχεία…………………………0,8%
13
Ο βασιλικός πολτός ακόμη περιέχει και βιταμίνες. Μέχρι πριν λίγες δεκαετίες υπήρχε η άποψη ότι στερείται της βιταμίνης Α κάτι τέτοιο όμως απορρίφθηκε αφού σε πρόσφατες έρευνες αποδείχτηκε πως περιέχεται και η βιταμίνη Α καθώς και πολλά άλλα μέταλλα όπως είναι το μαγγάνιο, το κάλιο, το χλώριο, το ασβέστιο πυρίτιο κ.α. Ο βασιλικός πολτός στερείται της ύπαρξης βιταμίνης D και Κ. Σύμφωνα με τους Haydak και Vivino οι βιταμίνες που περιέχονται είναι οι εξής και οι αναλογίες τους μετρώνται σε μικρογραμμάρια ανά γραμμάριο:
Θειαμίνη ή Β1…………………….1,2
Ριβοφλαβίνη ή Β2………………...6,1
Νικοτινικό οξύ ή ΡΡ………………101
Παντοθενικό οξύ………………….180
Προϋποθέσεις παραγωγής βασιλικού πολτού:
Ο βασιλικός πολτός συλλέγεται από τους μελισσοκόμους από βασιλοκύτταρα που κατασκευάζουν οι μέλισσες όταν είναι σε περίοδο σμηνουργίας, όταν αντικαθιστούν τη βασίλισσα ή όταν μείνουν ορφανές. Ο μελισσοκόμος παρατηρεί πότε συμβαίνουν αυτά τα γεγονότα και εκμεταλλεύεται αυτήν τη συμπεριφορά. ΄Ολοι οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται βασίζονται στα παραπάνω γεγονότα αλλά πάντα θα πρέπει να έχουμε κατά νου και παράγοντες όπως είναι οι εξής , ώστε να επιτύχουμε τη συλλογή άριστου βασιλικού πολτού:
�� Η ηλικία της εμβολιαζόμενης προνύμφης. Βασιλοκύτταρα εμβολιασμένα με προνύμφες 6, 12, 24 και 48 ωρών γίνονται εξίσου καλά αποδεκτά από τις μέλισσες και δίνουν την ίδια ποσότητα. Οι προνύμφες οι οποίες είναι μεγαλύτερες από τον χρόνο αυτό δίνουν λιγότερη ποσότητα.
�� Η ημέρα συλλογής παίζει σπουδαίο ρόλο τόσο στον καθορισμό της ποσότητας όσο και της ποιότητας. Την Τρίτη ημέρα τα βασιλικά κελιά έχουν τη μεγαλύτερη ποσότητα βασιλικού πολτού και τις υψηλότερες συγκεντρώσεις σε θειαμίνη, ριβοφλαβίνη, νιασίνη και παντοθενικό οξύ.
�� Η εποχή παραγωγής. Την άνοιξη και το καλοκαίρι τα βασιλοκελιά γίνονται ευκολότερα αποδεκτά και έχουν μεγαλύτερη ποσότητα βασιλικού πολτού απ’ ότι το Σεπτέμβρη.
�� Τα χαρακτηριστικά του μελισσιού. Η ποσότητα εξαρτάται από τη φυλή μελισσών, τη δυναμική και τη γενετική ιδιοσύσταση του μελισσιού. Στη βιβλιογραφία αναφέρεται πως η φυλή Apis mellifera carnica είναι αυτή που χτίζει τα μεγαλύτερα κελιά και παράγει τη μεγαλύτερη ποσότητα.
�� Η θέση των βασιλοκυττάρων. Σε ένα πλαίσιο τα κελιά της κάτω σειράς γίνονται ευκολότερα δεκτά από εκείνα της επάνω. Καθώς επίσης και το υλικό που είναι κατασκευασμένα. Δεν παίζει σημαντικό ρόλο στην αποδοχή ή την ποσότητα του βασιλικού πολτού εφόσον το σχήμα και το μέγεθος είναι ίδια. Για πρακτικούς λόγους προτιμώνται τα πλαστικά γιατί αφαιρείται καλύτερα ο πολτός και μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν.
14
�� Η επαναχρησιμοποίηση των βασιλικών κελιών. Κελιά από τα οποία αφαιρείται ο βασιλικός πολτός, μετά από μια επιτυχημένη εκτροφή, γίνονται εύκολα δεκτά, εάν εμβολιαστούν και τοποθετηθούν αμέσως για μια δεύτερη ή Τρίτη εκτροφή. Εάν ο δεύτερος εμβολιασμός στα ίδια κελιά πρόκειται να καθυστερήσει, πρέπει να δοθούν τα κελιά στο μελίσσι να τα καθαρίσει. Οι μέλισσες δεν αποδέχονται τα κελιά όταν περιέχουν μικροποσότητα βασιλικού πολτού.
Βασιλικό διάφραγμα
Μέθοδοι παραγωγής βασιλικού πολτού:
Η μέθοδος απορφανισμού είναι η επικρατέστερη μέθοδος και προτιμάται από τους μελισσοκόμους, γιατί η εφαρμογή της δεν απαιτεί πολύπλοκους χειρισμούς και κυρίως γιατί με αυτήν επιτυγχάνεται καλή απόδοση σε ελάχιστο χρόνο. Η μέθοδος είναι εύκολη και ξεκινά με τη θανάτωση της βασίλισσας είτε με την απομάκρυνση της από την κυψέλη και τον περιορισμό της σε μια άλλη κυψέλη με λίγα μελίσσια είτε ακόμη και με την απομάκρυνση ενός πατώματος από το μελίσσι και την τοποθέτηση του δίπλα στην κυψέλη. ΄Επειτα από τρεις μέρες με ένα αιχμηρό αντικείμενο ξεκολλάμε τα βασιλικά κελιά, αν η θερμοκρασία και οι συνθήκες το επιτρέπουν η συλλογή γίνεται στο μελισσοκομείο. Ο μελισσοκόμος κάθεται δίπλα στην κυψέλη και στη συνέχεια με ένα ειδικό εργαλείο αφαιρεί τις προνύμφες και έπειτα τον βασιλικό πολτό που τον τοποθετεί σε ένα μικρό γυάλινο μπουκάλι κατά προτίμηση. Τα πλαίσια εξετάζονται ένα ένα και μετά την αφαίρεση του βασιλικού πολτού επανατοποθετούνται στη θέση τους. Τοποθετούμε ένα πλαίσιο στο κέντρο της κυψέλης εμβολιασμένο με γόνο και έπειτα από δύο ή τρεις μέρες ξαναεπαναλαμβάνουμε την ίδια διαδικασία.
Η μέθοδος αυτή μπορεί να δώσει μέχρι και τρεις συλλογές αλλά εφαρμόζεται σε μελίσσια που επιθυμούμε να διαλύσουμε ή να αντικαταστήσουμε τη βασίλισσα και σε μελίσσια που δε μας ικανοποίησε η παραγωγή τους σε μέλι. Όταν ένα μελίσσι χρησιμοποιείται για συνεχείς εκτροφές βασιλοκυττάρων πρέπει να ενισχύεται συνεχώς με εκκολαπτόμενο γόνο και να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη ότι με την πάροδο του χρόνου μειώνεται η δυνατότητα παραγωγής και εμφανίζονται δυσμενείς επιδράσεις στον πληθυσμό του μελισσιού.
15
Η δεύτερη μέθοδος που χρησιμοποιείται σε ευρύ φάσμα από τους μελισσοκόμους είναι η παραγωγή του βασιλικού πολτού σε κατάσταση σμηνουργίας του μελισσιού. Δε χρειάζεται να αφαιρεθεί η βασίλισσα απλά η βασίλισσα να είναι 3 ή 4 ετών και να προστατευτεί από δυσμενείς συνθήκες. Οι εργάτριες αρχίζουν την κατασκευή των βασιλικών κελιών και ανά δυο ημέρες τα αφαιρούμε αφού εξετάσουμε σχολαστικά για την ύπαρξη του γόνου. Αυτή η διαδικασία μπορεί να φτάσει και τους δύο μήνες, έπειτα το μελίσσι αφήνεται να συλλέξει μέλι αφού τοποθετηθεί ένα πάτωμα. Η μέθοδος αυτή στηρίζεται στο τυχαίο γιατί τα μελίσσια δε σμηνουργούν κάθε χρόνο και επίσης χρειάζεται περισσότερη δουλειά από το μελισσοκόμο. Απαιτεί λιγότερη εργασία όταν αφαιρεθούν όλα τα πλαίσια με τον ανοικτό γόνο και τοποθετηθούν εμβολιασμένα βασιλικά κελιά.
Σε μελίσσια που ετοιμάζονται να σμηνουργήσουν εφαρμόζεται επίσης η μέθοδος Demaree. Στην περίπτωση αυτή καταστρέφονται τα φυσικά βασιλικά κελιά στο δεύτερο πάτωμα και στη θέση τους τοποθετούνται εμβολιασμένα βασιλοκύτταρα. Ο βασιλικός πολτός συλλέγεται κάθε τρίτη μέρα. Κάθε έβδομη μέρα, ένα ή δύο πλαίσια με νεαρό γόνο μεταφέρονται από το κάτω στο επάνω πάτωμα και τοποθετούνται κοντά στα βασιλικά κελιά.
Η τελευταία δημοφιλής μέθοδος που χρησιμοποιείται από τους μελισσοκόμους, είναι η παραγωγή βασιλικού πολτού από μελίσσια που διατηρούν τη βασίλισσα τους. Σε αυτήν την περίπτωση επιλέγονται τα δυνατότερα μελίσσια τα οποία καλύπτονται από τρία πατώματα και έχουν μεγάλο πληθυσμό εργατριών αλλά και γόνο. Στο κάτω πάτωμα περιορίζεται η βασίλισσα με βασιλικό διάφραγμα, το μεσαίο πάτωμα παίζει το ρόλο του μελιτοθαλάμου και στον επάνω όροφο έχουμε το χώρο εκτροφής όπου υπάρχει μέλι, γύρη και γόνος.
Για τρεις συνεχόμενες μέρες, τοποθετούνται εμβολιασμένα βασιλικά κελιά στον επάνω όροφο. Ο αριθμός των κελιών που θα τοποθετηθούν εξαρτάται από τη δυναμικότητα του μελισσιού, περίπου υπολογίζουμε πως ένα δυνατό μελίσσι δίνει περίπου εκατό έως εκατόν πενήντα βασιλοκύτταρα σε διάστημα τριών ημερών. Την τέταρτη μέρα έχουμε τη συλλογή και τον επανεμβολιασμό των κελιών.
Κάθε επτά μέρες το μελίσσι ελέγχεται και μεταφέρονται πλαίσια με γόνο από τη γονοφωλιά ούτως ώστε να εξασφαλιστεί η παρουσία πολλών παραμάνων μελισσών στο χώρο εκτροφής. Το ίδιο μελίσσι μπορεί να χρησιμοποιηθεί περίπου για τρεις μήνες χωρίς να επηρεαστούν οι αποδόσεις του σημαντικά στην ποσότητα του παραγόμενου βασιλικού πολτού και μελιού.
Συλλογή και αποθήκευση βασιλικού πολτού:
Η συλλογή του βασιλικού πολτού χαρακτηρίζεται ως η πιο απαιτητική και χρονοβόρα εργασία στην κυψέλη από το μελισσοκόμο και αυτό γιατί απαιτούνται πολλές εργατοώρες για τη συλλογή μιας μικρής ποσότητας . Περιληπτικά μπορούμε να πούμε πως κατά τη μέρα συλλογής ο μελισσοκόμος θα πρέπει να μεριμνήσει ώστε να απομακρυνθούν οι μέλισσες για να μπορέσει να φέρει σε πέρας την εργασία συλλογής ανενόχλητος. Οι μέλισσες απομακρύνονται με ελαφρύ τίναγμα και βούρτσισμα ώστε να μειώσουμε ή να εξαλείψουμε τη χρήση καπνού ή άλλων ουσιών. Με ένα ζεστό αιχμηρό αντικείμενο ( μαχαίρι ή λάμα ξυραφιού) κόβονται τα χείλη των βασιλικών κελιών και αφαιρείται η προνύμφη που εμπεριέχει με μια ειδική
λαβίδα. Με μια ξύλινη σπάτουλα αφαιρείται ο πολτός, εδώ θα πρέπει να τονιστεί πως απαγορεύεται η χρήση μεταλλικών αντικειμένων λόγω της περιεκτικότητας του 16
βασιλικού πολτού σε οργανικά οξέα, τα οποία εύκολα αντιδρούν με το μέταλλο και αλλοιώνουν το προϊόν.
Ο βασιλικός πολτός πρέπει να φιλτραριστεί μέσω ενός λεπτού υφάσματος ή φίλτρου ώστε να αφαιρεθούν ξένα σώματα όπως είναι το κερί ή προϊόντα αποδερμάτωσης της προνύμφης. Πέρα όμως από την καθαρότητα που προσφέρει το φιλτράρισμα, έχουμε και το πλεονέκτημα ότι βελτιώνεται και η υφή και εμφάνιση του πολτού με την εργασία αυτή.
Οι ποσότητες που αφαιρούνται τοποθετούνται σε γυάλινα ή πλαστικά μπουκαλάκια που έχει εφοδιαστεί ο μελισσοκόμος. Συνήθως προτιμώνται μπουκαλάκια αμπουλών, σαν αυτά που υπάρχουν και στην ανθρώπινη φαρμακοβιομηχανία.
Η επιλογή του σωστού φιαλιδίου που θα τοποθετηθεί ο πολτός , παίζει σημαντικό ρόλο στη διατήρηση του και αυτό γιατί είναι ένα ευαίσθητο προϊόν που επηρεάζεται από το φως και το οξυγόνο σε μεγάλο βαθμό. Για αυτόν το λόγο χρησιμοποιούνται σκοτεινόχρωμα και αδιαφανή μπουκαλάκια που σφραγίζουν ερμητικά. Ο βασιλικός πολτός επηρεάζεται όμως και από τη θερμοκρασία περιβάλλοντος γι’ αυτό διατηρείται σε χαμηλές θερμοκρασίες. Στη συντήρηση του ψυγείου διατηρεί τις βιολογικές του ιδιότητες για 8 μήνες περίπου ενώ σε συνθήκες κατάψυξης για 15 μήνες. Στη συντήρηση (2-4°C) ο πολτός κρυσταλλώνει, λόγω της μεγάλης περιεκτικότητας σε οργανικά οξέα, αλλά επαναρευστοποιείται εύκολα και γρήγορα με ελαφρά ανάδευση σε θερμοκρασία περιβάλλοντος
Βασιλικό κελί με προνύμφη Βασιλικά κελιά σε πλαίσιο κηρήθρας
Διάθεση του βασιλικού πολτού:
Ο βασιλικός πολτός διατίθεται στο εμπόριο σε διάφορες μορφές όπως σκόνη, νωπός, επεξεργασμένος σε κάψουλες, σε χάπια αμιγής ή σε ανάμιξη με άλλες φυσικές τροφές. Στη χώρα μας οι μελισσοκόμοι τον διοχετεύουν συνηθέστερα σε νωπή μορφή και αμιγή αλλά υπάρχει και ένα ποσοστό όπου το βρίσκουμε αναμεμειγμένο με το μέλι σε αναλογία περίπου 3 %. Η παραπάνω όμως επιλογή δεν είναι η ιδανικότερη για τους λόγους που εξηγήσαμε στην προηγούμενη ενότητα. Ο καλύτερος τρόπος για τη συντήρηση του και την διάθεση του είναι η λυοφυλίωση κατά την οποία καταψύχεται στους – 40 ºC και στη συνέχεια αφυδατώνεται σε κενό αέρος.
Στην παγκόσμια αγορά εδώ και δεκαετίες υπάρχουν πολλά προϊόντα με βάση το βασιλικό πολτό καθώς επίσης και φαρμακευτικά σκευάσματα. Στη χώρα μας την τελευταία πενταετία εμφανίζεται ζήτηση αυτών των μορφών βασιλικού πολτού αφού η μεγαλύτερη μερίδα του καταναλωτικού κοινού επιλέγει την αγορά νωπού πολτού από μελισσοκόμους που εμπιστεύεται.
17
Επιδράσεις στον ανθρώπινο οργανισμό:
Ο βασιλικός πολτός είναι αντικείμενο μελέτης εδώ και πολλές δεκαετίες και έχει απασχολήσει παγκόσμια τους ερευνητές τόσο για τη σύσταση του όσο και για τις ευεργετικές επιδράσεις που έχει στον ανθρώπινο οργανισμό. ΄Εχουν γίνει ιατρικές έρευνες σε νοσοκομειακό επίπεδο κάτω από την επίβλεψη ιατρών διαφόρων ειδικοτήτων για ασθένειες όπως είναι η υπερκόπωση, οι νευρασθένειες, η εγκυμοσύνη ακόμη και έρευνες που αφορούν τη γηριατρική. Ο εσφαλμένος χειρισμός για την προώθηση του βασιλικού πολτού που παρουσιάστηκε ως πανάκεια σε έναν αριθμό ασθενειών έχει πλέον καταρριφθεί και πλέον στην παγκόσμια βιβλιογραφία, μετά από έρευνες σε ανθρώπους που υποβλήθηκαν σε θεραπεία με βασιλικό πολτό, υπάρχουν τεκμηριωμένες επιστημονικές μελέτες που υποστηρίζουν τα εξής:
�� Ο Β.Π επιδρά στην αύξηση του σωματικού βάρους και σε άτομα που έχουν πρόβλημα ανορεξίας με θεραπευτική αγωγή 20 ημερών διαπίστωσαν θετικά αποτελέσματα.
�� Ο Β.Π ενισχύει γενικά έναν οργανισμό και τον βοηθά να ξεκουραστεί γρηγορότερα. Δημιουργεί μια αίσθηση ευφορίας και βοηθά τα άτομα να αποκτήσουν μεγαλύτερη διανοητική και σωματική δύναμη.
�� Ο Β.Π βοηθά στην αύξηση και σταθεροποίηση των ερυθρών αιμοσφαιρίων σε αναιμικά παιδιά. Και πέραν αυτού εφαρμόζεται στην παιδιατρική σε βρέφη που γεννήθηκαν πρόωρα.
�� Στην ψυχιατρική επιστήμη μελέτες έδειξαν πως η χορήγηση του σε άτομα βοήθησε στην τόνωση, την γενική εξάντληση, στις αϋπνίες, ζαλάδες και γενικότερα την κακή διάθεση.
�� Ο Β.Π έχει αντισηπτικές και μικροβιοκτόνες ιδιότητες που μπορούν να εξασφαλίζουν καλύτερες συνθήκες σε ασθενείς που προέρχονται από μετεγχειρητικές καταστάσεις
�� Ο Β.Π βρίσκει εφαρμογή και στην οδοντιατρική αφού είναι ένα ωφέλιμο θεραπευτικό μέσο για την προστασία των ούλων από τις αιμορραγίες.
�� Ο Β.Π ευθύνεται και για τη διέγερση των επινεφριδίων με αποτέλεσμα την έκκριση ορμονών που έχουν σχέση με το μεταβολισμό των υδατανθράκων.
�� Η υψηλή περιεκτικότητα του σε 10-υδροξύ-δεκενοιλό- και παντοθενικό οξύ βοηθά στην αντιμετώπιση ρευματικών αρθρίτιδων.
�� Ο Β.Π βοηθά στην αντιμετώπιση πολλών ασθενειών που σχετίζονται με το ανθρώπινο δέρμα και συν τοις άλλοις σε ένα υγιή δέρμα χαρίζει ελαστικότητα και λάμψη.
�� Ο Β.Π περιέχει γενετήσιες ορμόνες (τεστοστερόλη, προεστερόλη, οιστραδιόλη) σε τέτοιες συγκεντρώσεις που βοηθούν τους άντρες να βελτιώσουν τη σεξουαλική τους ζωή και να αυξήσουν τη μυική τους δύναμη ενώ στις γυναίκες συμβάλλει σημαντικά στην γαλακτοπαραγωγή μετά τη γέννα.
18
Δοσολογία:
H ημερήσια κατανάλωση του βασιλικού πολτού σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, ανέρχεται σε 120 μέχρι 180 χιλιοστά του γραμμαρίου, σε εξαιρετικές περιπτώσεις μπορεί να φτάσει και το ένα γραμμάριο. Για μικρά παιδιά η δόση δεν πρέπει να ξεπερνά το 1/10 του γραμμαρίου. Οι μελισσοκόμοι συστήνουν με την άκρη της οδοντογλυφίδας να παίρνουμε την ποσότητα που πιάνεται και να την τοποθετούμε κάθε πρωί υπογλώσσια ώστε να πετύχουμε αυτήν τη δοσολογία.
19
ΓΥΡΗ
Εισαγωγή:
Η γύρη χαρακτηρίζεται ως το δεύτερο σε αξία βιολογικό προϊόν της κυψέλης μετά από τον βασιλικό πολτό. Η γύρη ευθύνεται για την εξέλιξη και διαιώνιση των φυτικών ειδών αφού στη φύση υπάρχει μεγάλος αριθμός επικονιαζόμενων φυτών. Η μέλισσα αποτελεί έναν φορέα επικονίασης αφού συλλέγει τη γύρη από τα αρσενικά μέρη των φυτών (στήμονες) και τα μεταφέρει σε θυληκά άνθη. Η συλλογή γίνεται με τις τρίχες που υπάρχουν στα πόδια της και οι κλειδώσεις αυτών σχηματίζουν ένα είδος μικρού καλαθιού που κάνουν ευκολότερη τη μεταφορά στην κυψέλη. Η γύρη για τις μέλισσες είναι η πηγή των πρωτεϊνών τους και απαραίτητη για τη διατροφή, την ανάπτυξη, την ωοτοκία, τη λειτουργία των αδένων καθώς και άλλων βασικών αναγκών των μελισσών.
Χημική σύνθεση:
Η γύρη είναι μια τροφή πλούσια σε πρωτεΐνες, υδατάνθρακες, λίπη, ανόργανα συστατικά, τερπένια, μεταλλικά στοιχεία και βιταμίνες για τον άνθρωπο. Η ποσότητα μόλις 35 γραμμαρίων είναι ικανή να καλύψει τις ημερήσιες ανάγκες ενός ενήλικα σε πρωτεΐνες. Επίσης η γύρη περιέχει ρουτίνη (Βιταμίνη R) η οποία αυξάνει την αντίσταση των τριχοειδών αγγείων και προστατεύει τον οργανισμό από εγκεφαλικά επεισόδια. Η χημική σύσταση της σε νούμερα είναι η εξής:
�� Νερό…………………………. 30-40%
�� Πρωτεΐνες…………………….11-35%
�� Υδατάνθρακες………………...20-40%
�� Λιπίδια………………………...1-5%
�� Μεταλλικές ύλες ……………....1-7%
�� Ρητίνες, χρωστικές ύλες
�� Βιταμίνες Α, Βιταμίνες του συμπλέγματος Β, Βιταμίνη C,D,E , Φολικό οξύ και ρουτίνη.
Επίσης η γύρη περιέχει σε ποσοστά επί τοις εκατό τα εξής ανόργανα στοιχεία:
�� Κάλιο……………………..20-45%
�� Μαγνήσιο…………………1-12%
�� Ασβέστιο………………….1-15%
�� Χαλκός……………………0,05-0,08%
�� Σίδηρος……………………0,01-0,03%
�� Πυρίτιο……………………2-10%
�� Φωσφόρος………………...1-20%
20
Σύμφωνα με την έρευνα των Vivino, Palmer και Randoin το 1gr γύρης περιέχει:
�� Θειαμίνη………………….9,20mg
�� Ριβοφλαβίνη……………...18,50mg
�� Νικοτιναμίδη……………..200mg
�� Παντοθενικό οξύ…………27,6mg
Γυρεοπαγίδες:
Οι μέλισσες συγκεντρώνουν στην κυψέλη τους περισσότερη γύρη απ’ ότι χρειάζονται για τις άμεσες ανάγκες τους. Ο μελισσοκόμος μπορεί να εκμεταλλευτεί αυτήν την αφθονία ώστε να συλλέξει την περίσσεια γύρη προσθέτοντας ένα ακόμη εισόδημα.
Οι γυρεοπαγίδες τοποθετούνται στην είσοδο της κυψέλης και κατακρατούν τη γύρη από τα πόδια των γυρεοσυλλεκτριών που τη μεταφέρουν , αφαιρώντας ένα μέρος αυτής. Οι αποδόσεις εξαρτώνται από την αφθονία σε ανθισμένα φυτά, την έκταση του γόνου, την ποσότητα που ήδη είναι υποθηκευμένη στην κυψέλη, τη δύναμη του μελισσιού και τον τύπο της γυρεοπαγίδας που επιλέγεται.
Υπάρχουν τρεις τύποι γυρεοπαγίδων:
1. οι παγίδες εισόδου που τοποθετούνται στην συνηθισμένη τρύπα πτήσης
2. οι παγίδες πυθμένα που τοποθετούνται κάτω από το σώμα της κυψέλης
3. οι παγίδες οροφής που τοποθετούνται στη θέση του καλύμματος πλαισίου, πάνω στο σώμα της κυψέλης
Η γυρεοπαγίδα αποτελείται κυρίως από το διάφραγμα, με τη βοήθεια του οποίου απομακρύνονται οι σβόλοι κατά την είσοδο των μελισσών στην κυψέλη, τη σχάρα διαχωρισμού, η οποία είναι ένα συρμάτινο πλέγμα που επιτρέπει να περάσουν οι σβόλοι της γύρης και τέλος από το κουτί συλλογής όπου καταλήγει και παραμένει η γύρη.
Οι γυρεοπαγίδες εισόδου έχουν το πλεονέκτημα ότι η γύρη που συλλέγεται είναι καθαρή αλλά δεν είναι προστατευμένη από την υγρασία, τη βροχή και από εισβολείς όπως είναι τα μυρμήγκια.
Οι γυρεοπαγίδες πυθμένα έχουν το πλεονέκτημα ότι η συλλεγόμενη γύρη προστατεύεται από τις καιρικές συνθήκες, το συρτάρι συλλογής αφαιρείται χωρίς να προκληθεί ενόχληση στις μέλισσες και με την προσθήκη ενός κάθετου πλέγματος επιτρέπεται και η έξοδος των κηφήνων που λόγω μεγαλύτερου μεγέθους δεν μπορούσαν να διέλθουν από το πλέγμα. Στον αντίποδα όμως παρουσιάζουν το μειονέκτημα ότι στο κουτί συλλογής πέφτουν και σπασμένα πόδια μελισσών, φτερά, περιττώματα, μουμιοποιημένες προνύμφες κ.α και χρειάζεται μεγαλύτερος χρόνος κατά τη διαλογή.
Οι γυρεοπαγίδες οροφής δεν παρουσιάζουν τα προβλήματα υγρασίας και ακαθαρσιών που παρουσιάζουν οι δυο προηγούμενοι τύποι και μπορεί η γύρη να διατηρείται για περίπου 8 ημέρες σε καλή κατάσταση. Το μειονέκτημα που παρουσίαζε στα πρώτα χρόνια εφαρμογών της, ήταν η υπερβολική συγκέντρωση μελισσών στην οπή εξόδου και τελικά τη θανάτωση τους από ασφυξία. Είναι ένα πρόβλημα που θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα από τον μελισσοκόμο όχι όμως αξεπέραστο. Η χρησιμότητα μιας τέτοιας γυρεοπαγίδας αυξάνει εάν κάνουμε ένα πρόσθετο άνοιγμα στο πίσω τμήμα τους, το οποίο επιτρέπει την έξοδο των 21
κηφήνων, την απομάκρυνση άχρηστων ουσιών από τις μέλισσες και τον καλύτερο αερισμό της κυψέλης.
Οι γυρεοπαγίδες όλων των τύπων πρέπει να έχουν τα εξής χαρακτηριστικά ώστε να επιτύχουμε καλύτερα αποτελέσματα :
�� Να υπάρχει το μεγαλύτερο δυνατό πλέγμα, για να μπορούν οι μέλισσες να περνούν εύκολα, χωρίς να προκαλείται συμφόρηση
�� Η γύρη στο συρτάρι συλλογής να προστατεύεται από την υγρασία
�� Το δοχείο συλλογής να έχει ικανοποιητικό μέγεθος
�� Η συλλογή της γύρης να γίνεται χωρίς τη μετακίνηση της γυρεοπαγίδας και χωρίς να ενοχλούνται οι μέλισσες
�� Να υπάρχει άνοιγμα για την έξοδο των κηφήνων
�� Να είναι στερεή και ανθεκτική κατασκευή και να επιτρέπει τον αερισμό της κυψέλης
�� Να μην παγιδεύει τις μέλισσες, προκαλώντας τους ανεπιθύμητες τομές όπως κόψιμο φτερών ή ποδιών (όπως συνέβαινε παλαιότερα με τη χρησιμοποίηση αστερωτών οπών)
Εποχή συλλογής και χειρισμοί:
Οι γυρεοπαγίδες δεν πρέπει να τοποθετούνται πολύ νωρίς την άνοιξη γιατί τότε τα μελισσοκομεία έχουν ανάγκη από ύπαρξη γύρης για την εκτροφή του γόνου και τα αποθέματα έχουν εξαντληθεί από το χειμώνα που πέρασε. Συνήθως στη χώρα μας τοποθετούνται περί τα τέλη Μαρτίου.
Η τοποθέτηση τους πρέπει να γίνει βράδυ και να είναι του ίδιου τύπου για όλες τις κυψέλες. Η σχάρα διαχωρισμού πρέπει να αφήνεται ανοιχτή για λίγες μέρες ώστε οι μέλισσες να συνηθίσουν. Σε περίπτωση που δεν υπάρχει γύρη, οι μέλισσες πρέπει να μεταφερθούν σε τόπο όπου υπάρχει άφθονη γύρη άλλα να μην απομακρυνθούν από το υπόλοιπο μελισσοκομείο που δεν έχουν τοποθετηθεί γυρεοπαγίδες, σε περίπτωση που δεν γίνεται ολική εκμετάλλευση.
Τα μελίσσια που θα χρησιμοποιηθούν θα πρέπει να έχουν ανοικτό γόνο και να μην είναι πολύ δυνατά γιατί τότε αυξάνεται ο πληθυσμός των εργατριών που συλλέγουν μέλι.
Παλαιότερα επικρατούσε η άποψη ότι οι γυρεοπαγίδες πρέπει να αφαιρούνται κάθε δεκαπέντε μέρες , ώστε οι μέλισσες να μη στερηθούν τη γύρη. Στην πράξη όμως στις μέρες μας έχει αποδειχθεί πως η μέλισσα μαθαίνει και παίρνει την ποσότητα που χρειάζεται. Το μόνο που θα έπρεπε να προσέξει ένας μελισσοκόμος είναι το γεγονός ότι αυξάνονται οι γυρεοσυλλέκτριες μέλισσες και μειώνονται οι νεκταροσυλλέκτριες κάτι που επιφέρει χαμηλή παραγωγή μελιού.
Nωπή γύρη
22
Επεξεργασία της γύρης:
Αμέσως μετά από τη συλλογή της, η γύρη απλώνεται σε ρηχά πιάτα αλουμινίου και με προσοχή καθαρίζεται από ανεπιθύμητες ουσίες και ακαθαρσίες όπως πόδια μελισσών, τμήματα φυτών, μουμιοποιημένες προνύμφες ασκόσφαιρας κ.α. Αυτή η διεργασία είναι και ένας καλός δείκτης για την υγεία της κυψέλης όπου ο μελισσοκόμος μπορεί να δει την κατάσταση στην οποία βρίσκεται και τις αδυναμίες που τυχόν παρουσιάζει.
Εάν η γύρη που έχει συλλεχθεί περιέχει μεγάλα ποσοστά υγρασίας πριν καθαριστεί πρέπει να καταψυχθεί για 2 ημέρες τουλάχιστον. Με αυτήν την ενέργεια επιδιώκουμε την ελάττωση του θρυμματισμού της, τη θανάτωση των αυγών του κηρόσκωρου και των άλλων εντόμων. Το επόμενο βήμα είναι η αποξήρανση της που μπορεί να γίνει με πολλούς τρόπους. Συνηθέστερα στις μεσαίες μελισσοκομικές εκμεταλλεύσεις συναντούμε τον τύπο του αερόθερμου. Αυτή η συσκευή αποτελείται από ένα συρμάτινο πλέγμα όπου σε αυτό πάνω απλώνεται η γύρη, το πάχος του δεν ξεπερνά το ένα εκατοστό και ο ζεστός αέρας διοχετεύεται από το αερόθερμο στην κάτω επιφάνεια της γύρης. Οι θερμοκρασίες που αναπτύσσονται δεν προκαλούν αλλοίωση στη γύρη, η οποία καταστρέφεται σε υψηλότερες θερμοκρασίες (>40º C). Η εργασία αυτή ολοκληρώνεται όταν οι σβόλοι αρχίσουν να μην κολλούν ο ένας με τον άλλο και είναι ένδειξη ότι η γύρη έχει στεγνώσει. Το στέγνωμα απαιτεί κατά προσέγγιση 3 έως 10 ώρες και η γύρη χάνει περίπου το 20% από το αρχικό της βάρος.
Αποξήρανση της γύρης όπου είναι εφικτό, μπορεί να γίνει και με υπέρυθρες ακτίνες, με τις οποίες πετυχαίνεται ομοιόμορφη ξήρανση καθώς επίσης και σε φούρνους με θερμό αέρα ελεγχόμενης θερμοκρασίας.
Μετά το στέγνωμα η γύρη καθαρίζεται για δεύτερη φορά, αν η διαλογή γίνει με το χέρι χρησιμοποιούμε ειδικές λαβίδες αλλά είναι μια εργασία αρκετά κοπιαστική και αργή. Για να επιτύχουμε την εργασία αυτή σε μικρότερο χρόνο οι μελισσοκόμοι κάνοντας χρήση ένα νόμο της φυσικής επέτυχαν γρηγορότερα αποτελέσματα. Η εργασία βασίζεται στο απλό τρίψιμο ενός πλαστικού χρώματος όπου με την ηλεκτρική τριβή το ηλεκτρισμένο σώμα μπορεί να τραβήξει ακόμη και μεταλλικά μικροσώματα. Η σκόνη έπειτα απομακρύνεται με ένα ρεύμα αέρα.
Συσκευασία και διατήρηση:
Μετά την παραπάνω επεξεργασία , η γύρη απολυμαίνεται με τετραχλωριούχο άνθρακα και πρέπει να συσκευαστεί σε πλαστικά δοχεία ή σκοτεινόχρωμα γυάλινα βάζα ώστε να εξασφαλιστεί η προστασία της από το φως, την υγρασία και την απορρόφηση ανεπιθύμητων οσμών από το περιβάλλον.
Διατηρείται σε ψυχρό περιβάλλον με θερμοκρασία που δεν πρέπει να ξεπερνά τους 6ºC. Σε υψηλές θερμοκρασίες ευνοείται η ανάπτυξη μικροοργανισμών και επέρχεται γρηγορότερα η αλλοίωση του προϊόντος, ιδιαίτερα όταν συνδυαστεί με υψηλά ποσοστά υγρασίας.
23
Διάθεση στο καταναλωτικό κοινό:
Η γύρη διατίθεται στεγνή, χωρίς καμιά άλλη επεξεργασία ή ανάμειξη. Ο μελισσοκόμος μπορεί να την πωλήσει σε λιανική ή χονδρική μορφή. Στην περίπτωση που επιλεχθεί να πωληθεί λιανικά, στην συσκευασία θα πρέπει να αναγράφονται:
-το όνομα και η διεύθυνση του παραγωγού
-η φύση του προϊόντος και τα άνθη από τα οποία προέρχεται
-το καθαρό βάρος και η ημερομηνία λήξης που δεν πρέπει να ξεπερνά τον ένα χρόνο από την ημέρα συλλογής.
Στη διεθνή αγορά μπορούμε να συναντήσουμε τη γύρη συσκευασμένη και σε μορφή πεπιεσμένης κάψουλας. Σε αυτές τις περιπτώσεις είναι πολύ πιθανό να μην είναι αμιγής αλλά να είναι αναμεμειγμένη με βασιλικό πολτό ή μέλι. Σε μερικές χώρες επίσης διατίθεται και σε μορφή φαρμακευτικών προϊόντων όπως με το όνομα Viotapol στην Αργεντινή, Aptopolen στην Ιαπωνία και Cernilton στη Σουηδία. Τώρα τελευταία δραστηριοποιούνται στο διαδίκτυο και μικρές επιχειρήσεις που αναλαμβάνουν να αποστείλουν σε όλο τον κόσμο τα σκευάσματα από γύρη που έχουν ,σε αυτές τις περιπτώσεις όμως θα πρέπει ο καταναλωτής να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός.
Ωφελιμότητα για τον άνθρωπο:
Η γύρη χαρακτηρίζεται ως θαυματουργή τροφή για τον άνθρωπο κι αυτό γιατί περιέχει μεγάλο ποσοστό πρωτεϊνών και βιταμινών που είναι απαραίτητες για τη σωστή λειτουργία του οργανισμού. Λαοί όπως οι Κινέζοι την περιλαμβάνουν στο ημερήσιο διαιτολόγιο τους και αποδίδουν σε αυτήν τη μακροζωία και την νεανικότητα που τους χαρίζει.
Η γύρη παγκοσμίως έπειτα από μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί, έχει διαπιστωθεί πως είναι μια πλούσια πηγή ρουτίνης, γνωστή ως βιταμίνη R (60mg/100gr γύρης), η οποία αυξάνει την αντίσταση των τριχοειδών αγγείων, προφυλάσσοντας έτσι τον οργανισμό από εγκεφαλικές αιμορραγίες. Η ίδια βιταμίνη χρησιμοποιείται και για βελτίωση των αγγείων από έγκυες ή πρόσφατα μητέρες για περιορισμό των αιμορραγιών.
Η γύρη περιέχει γουαδοτρόπες ορμόνες, που είναι βιολογικά δραστικές ουσίες και δρουν απευθείας στους γενετικούς αδένες και των δύο φύλων. Η γύρη χρησιμοποιείται επίσης και σε άτομα τα οποία παρουσιάζουν αλλεργία. Σε άτομα που παρουσιάζουν ήπιες αλλεργικές εκδηλώσεις δίνονται μικρές δόσεις που τα βοηθά να βελτιώσουν την κατάσταση και να αναπτύξουν βαθμιαία αντίσταση.
Η γύρη βελτιώνει την όρεξη και γι’ αυτό συνίσταται ιδιαίτερα σε περιπτώσεις που υπάρχουν τα εξής προβλήματα:
o Αδυναμία και γενική εξασθένιση του οργανισμού
o Απώλεια βάρους και κακού μεταβολισμού
o Εντερικών ανωμαλιών
o Ψύχωσης και νευρασθένειας καθώς επίσης και για απώλεια μνήμης
24
Είναι μια πλούσια πηγή κιστίνης (αμινοξύ) που επηρεάζει θετικά την τριχοφυΐα και το χρώμα των μαλλιών καθώς επίσης η χορήγηση της σε ασθενείς που υποβάλλονται σε θεραπευτική αγωγή για προστάτη βλέπουν θετικά αποτελέσματα.
Γενικότερα θα μπορούσαμε να πούμε πως πέρα από τις πρωτεΐνες και τα αμινοξέα, είναι μια τροφή που περιέχει βιολογικά ενεργές ουσίες που επηρεάζουν θετικά το μεταβολισμό του νερού, ελέγχουν την όρεξη, την απόθεση λίπους στον οργανισμό, τη λειτουργία των ωοθηκών, τη λειτουργία του θυροειδούς αδένα και προάγει την καλή φυσική κατάσταση του σώματος και του πνεύματος
Μπορεί να καταναλωθεί αυτούσια ή σε συνδυασμό με κάποια άλλη τροφή και να χαρίσει στον άνθρωπο όλες τις ευεργετικές της ιδιότητες.
25
ΠΡΟΠΟΛΗ
Εισαγωγή:
Η λέξη πρόπολη προέρχεται από τη σύνθεση των λέξεων προ + πόλη, φανερώνοντας έτσι και τη χρήση της από το ίδιο το μελισσοκομείο. Είναι ένα ρητινώδες υλικό το οποίο συλλέγουν οι μέλισσες από τα δέντρα και άλλα φυτά, είτε από τα άνθη είτε από το φλοιό των δέντρων ( ειδικότερα των κωνοφόρων). Η συλλογή της γίνεται κατά τις θερμές ημέρες όταν η θερμοκρασία είναι πάνω από 20°C.
Η κύρια χρήση της από τις μέλισσες είναι για να επιχρίουν τα εσωτερικά τοιχώματα τόσο της φωλιάς όσο και των κελιών, να κλείνουν σχισμές και χαραμάδες και να καλύπτουν εισβολείς που θανατώθηκαν από τις ίδιες εντός της κυψέλης και είναι δύσκολο να απομακρυνθούν (πεταλούδες, ποντίκια κ.α.).
Χημική σύσταση:
Η πρόπολη περιέχει κύρια ρητίνη (50%-55%), κερί (30%), αιθέρια έλαια (10%)και γύρη (5%). Οι ρητίνες στη νότια εύκρατη ζώνη συλλέγονται από διάφορα είδη λεύκας, σημύδας, πτελέας, οξιάς, καστανιάς κ.α. Τα υπόλοιπα συστατικά που απαρτίζουν τη σύσταση είναι τα εξής: ζάχαρα, βάλσαμα, τερπένεια, αλειφατικά οξέα και οι εστέρες τους, φλαβόνες, ανόργανες ουσίες, βιταμίνες και μια ακόμη μεγάλη πλειάδα γνωστών και άγνωστων συστατικών.
Φυσικές ιδιότητες:
Το χρώμα της πρόπολης ποικίλλει από τη φυσική της κατάσταση. Συνήθως είναι καφέ-πράσινη, καστανή, σκούρο καφέ έως και γκρι. Είναι αδιάλυτη στο νερό και διαλυτή στην αλκοόλη, στη βενζίνη και σε διάλυμα καυστικού νατρίου. Σε θερμοκρασίες άνω των 25 °C είναι μαλακή, εύκαμπτη και κολλά στα χέρια, ενώ σε θερμοκρασίες κάτω των 15 °C σκληραίνει και γίνεται εύθραυστη.
Συλλογή της πρόπολης:
Η συλλογή της πρόπολης γίνεται κυρίως κατά τους θερινούς μήνες όπου είναι πιο εύπλαστη. Υπάρχει δυνατότητα ο μελισσοκόμος να χρησιμοποιήσει και αδύνατα μελίσσια για τη συλλογή της. Η φυλή όμως των μελισσών επηρεάζει τη συλλογή. Οι φυλές που δίνουν μεγαλύτερη ποσότητα πρόπολης είναι Aphis melifera anatoliaca, A. m. caucasia και A. m. cecropia (ελληνική φυλή). Οι διαφορές στην ποσότητα που εμφανίζονται κατά τη συλλογή δίνει τη δυνατότητα στο μελισσοκόμο να επιλέξει τα μελίσσια με τα οποία θα ασχοληθεί.
26
Η παλαιότερη μέθοδος που χρησιμοποιείται και ευρέως στις μέρες μας, αν και θεωρείται ιδιαίτερα κοπιαστική, είναι η συλλογή της με την απόξεση μικρών κομματιών από οποιοδήποτε σημείο της κυψέλης. Το εργαλείο που έχει ο μελισσοκόμος στη διάθεση του είναι η γνωστή ξύστρα. Το προϊόν που συλλέγεται δεν είναι καθαρό και είναι μια μέθοδος η οποία χρησιμοποιείται όταν η πρόπολη απευθύνεται για προσωπική χρήση του μελισσοκόμου.
Πρόπολη συλλέγεται επίσης όταν τοποθετηθεί σε μια κυψέλη το καπάκι αερισμού στη θέση του εσωτερικού καπακιού. Οι μέλισσες γεμίζουν με πρόπολη τις οπές του καπακιού όπου αργότερα θα συλλεχθεί το προϊόν. Η μέθοδος όμως αυτή παρουσιάζει αρκετά μειονεκτήματα που έχουν να κάνουν με τη μικρή απόδοση και τον κόπο που απαιτείται για την εξαγωγή καθώς και με το χρόνο που απαιτείται, υπολογίζεται ότι για την παραγωγή ενός κιλού απαιτείται να αφεθεί το καπάκι αερισμού από την άνοιξη έως το φθινόπωρο.
Για μεγάλη παραγωγή πρόπολης χρησιμοποιείται ειδικό ή μεταλλικό πλέγμα το οποίο τοποθετείται πάνω από τους κηρηθροφορείς. Το πλέγμα αυτό ομοιάζει με το βασιλικό διάφραγμα, έχει στενές ορθογώνιες τρύπες, που σε αντίθεση με εκείνες του διαφράγματος είναι πολύ μικρές για να χωρέσουν οι μέλισσες. Τοποθετείται επάνω από τους κηρηθροφορείς και καλύπτεται με ένα κομμάτι πλαστικού ή υφάσματος. Μόλις οι μέλισσες κλείσουν με πρόπολη τα μικρά ανοίγματα, το πλέγμα αφαιρείται και τοποθετείται στο ψυγείο, όπου αφήνεται η πρόπολη να σκληραίνει και αφού γίνει εύθραυστη να ξεκολλήσει εύκολα. Με αυτόν τον τρόπο λαμβάνουμε καθαρή πρόπολη. Πρέπει να σημειωθεί ότι το πλαστικό που χρησιμοποιείται είναι απαραίτητο να είναι άθραυστο και μη τοξικό.
Στην Αμερική χρησιμοποιούνται πλαστικές παγίδες όπου δίνουν τη δυνατότητα να συλλέγονται 15 έως 20 γραμμάρια σε διάστημα δύο εβδομάδων, στη χώρα μας όμως δε γνωρίζουν μεγάλη διάδοση και η χρήση τους γίνεται αποκλειστικά από μελισσοκόμους που έχουν σαν κίνητρο τη μεγάλη παραγωγή πρόπολης και τη διάθεση της σε εταιρίες.
Καθαρισμός της πρόπολης:
Ίσως είναι το σημαντικότερο στάδιο κατά την προετοιμασία της για πώληση. Σκοπός είναι ο καθαρισμός και η απομάκρυνση κομματιών πέτρας, ακίδων ξύλου, τμημάτων εντόμων, κομματιών κεριού, λαδομπογιάς καθώς και άλλων ξένων ουσιών. Αρχικά τα ξύσματα χωρίζονται και ταξινομούνται ανάλογα με την καθαρότητα τους. Στη συνέχεια τοποθετούνται σε ένα δοχείο με κρύο νερό, ανακατεύονται και απομακρύνονται οι ξένες ύλες, οι οποίες επιπλέουν στην επιφάνεια. Το πλύσιμο αυτό σταματά όταν το νερό βγει τελείως καθαρό, έπειτα από αυτό τα υπολείμματα ξεραίνονται και κάθε κομμάτι εξετάζεται προσεκτικά μήπως περιέχει κάποιο ξένο υλικό.
Όταν η πρόπολη περιέχει μεγάλη ποσότητα κεριού, ακολουθείται και μια πρόσθετη διαδικασία για την απομάκρυνση του. Η καθαρή πρόπολη τοποθετείται σε μπεν μαρί με νερό που η στάθμη του βρίσκεται 5 εκατοστά πάνω από την επιφάνεια της πρόπολης και θερμαίνεται στους 70 ° C, ενώ συγχρόνως αναδεύεται. Μετά από τρία λεπτά περίπου, αφαιρείται το δοχείο από τη φωτιά και αφήνεται να κρυώσει. Το κερί που έλιωσε σχηματίζει κρούστα στην επιφάνεια και αφαιρείται. Η διαδικασία επαναλαμβάνεται μέχρι να απαλλαγεί τελείως η πρόπολη από το κερί που περιέχει.
27
Συσκευασία και διατήρηση της πρόπολης:
Η πρόπολη μετά τον καθαρισμό της θα πρέπει να υποβληθεί σε έναν τελευταίο έλεγχο για την απομάκρυνση τυχόν υπολειμμάτων ξένων υλών. Τα κομμάτια διατηρούνται στο ψυγείο και είναι σε θέση να σπάσουν αν διατηρηθούν εκεί για όλη τη διάρκεια της νύχτας. Στη συνέχεια συσκευάζεται πρώτα σε πλαστικές σακούλες, οι οποίες αργότερα τοποθετούνται σε βάζα και διατηρείται σε ξηρό και δροσερό μέρος, μέχρι να διατεθεί ή να χρησιμοποιηθεί. Η πρόπολη δεν πρέπει να τοποθετείται απευθείας σε περιέκτες με πολύ σκληρό περιτύλιγμα γιατί κινδυνεύει η ποιότητα και συνοχή της.
Δε θα πρέπει να συλλέγεται και κατ’ επέκταση να συσκευάζεται πρόπολη πού σκέπαζε τρωκτικά ή άλλα ζώα τα οποία δε μπόρεσαν οι μέλισσες να απομακρυνθούν από την κυψέλη μετά τη θανάτωση τους, δε θα πρέπει να συλλέγεται από κυψέλες που πρόσφατα τοποθετήθηκε κηροσκορίνη και ναφθαλίνη καθώς επίσης και παλιά πρόπολη (άνω των 2 ετών).
Ποιότητα της πρόπολης:
Η ποιότητα της πρόπολης εξαρτάται από τρεις παράγοντες:
�� Τη φρεσκάδα
�� Την καθαρότητα και περιεκτικότητα σε ξένες ύλες
�� Την περιεκτικότητα σε ρητίνη
Ο μελισσοκόμος είναι σε θέση να ελέγχει τους δύο πρώτους παράγοντες. Η περιεκτικότητα σε ρητίνες εξαρτάται τόσο από τις μέλισσες όσο και από άλλους ανεξάρτητους παράγοντες, όπως είναι η τοποθεσία, η εποχή και το είδος των δέντρων. Η πρόπολη είναι περίπλοκη ένωση και η σύνθεση της είναι έντονα διαφοροποιημένη από περιοχή σε περιοχή.
Η περιεκτικότητα σε ρητίνη παίζει καθοριστικό ρόλο στην ποιότητα του προϊόντος. Όσο υψηλότερη είναι η περιεκτικότητα σε ρητίνη τόσο καλύτερη είναι η ποιότητα της. Αυτή η αναλογία που υπάρχει αποκτά ιδιαίτερη σημασία κυρίως για την περίπτωση που η πρόπολη θα αποτελέσει βασικό συστατικό ιατρικών παρασκευασμάτων.
Επεξεργασία:
Η πρόπολη μετά τη συλλογή της μπορεί έπειτα από τον καθαρισμό της να χρησιμοποιηθεί χωρίς περαιτέρω επεξεργασία. Συνήθως λαμβάνονται τα μεγαλύτερα κομμάτια και μασώνται μέχρι να διαλυθούν ή να αρχίσουν να καίνε στο στόμα και στη συνέχεια γίνεται η κατάποση τους. Η ανάμειξη της με το σάλιο την κάνει ιδιαίτερα δραστική αφού απελευθερώνονται και συνενώνονται όλες οι βακτηριοκτόνες δράσεις της.
Ακατέργαστη πρόπολη λαμβάνεται και με την κονιορτοποίησή της με τη χρήση μίξερ και στη συνέχεια με λεπτό κοσκίνισμα. Η ποσότητα που λαμβάνεται μπορεί να φτάσει μέχρι και τα τρία κουταλάκια γλυκού ημερησίως. Αυτή η μορφή της πρόπολης είναι που έχει διαδοθεί περισσότερο από τους μελισσοκόμους και χρησιμοποιείται ευρέως από το καταναλωτικό κοινό. Η σκόνη μπορεί να 28
χρησιμοποιηθεί με μια απλή βάση πούδρας και να χρησιμοποιηθεί για την επούλωση και απολύμανση πληγών.
Μια μορφή που τη συναντάμε ευρέως και αυτήν είναι το βάμμα της πρόπολης, όπου καθαρή πρόπολη θερμαίνεται σε μπέν μαρί μέχρι να σχηματιστεί πηχτό σιρόπι, προστίθεται ίση ποσότητα αιθυλικής αλκοόλης και ανακατεύεται ταυτόχρονα. Όταν το μίγμα αποκτήσει ομοιόμορφη σύσταση, φιλτράρεται σε λεπτή σίτα και είναι έτοιμο για χρήση.
Το διάλυμα-πρόπολης παρασκευάζεται τοποθετώντας σε ένα βάζο 120 ml αλκοόλης και 100 γραμμάρια ακατέργαστης πρόπολης.Το βάζο αφήνεται για 8 ημέρες και αναδεύεται περιοδικά. Στη συνέχεια αφήνεται για διάστημα μερικών εβδομάδων και στη συνέχεια, αφαιρείται η επάνω φάση, η οποία αποτελεί το διάλυμα πρόπολης, χωρίς να παρασυρθούν τα κατακάθια.
Αν και συνηθέστερα οι χρήστες πετάνε τα κατακάθια με περαιτέρω επεξεργασία μπορούν να αποτελέσουν μια άριστης ποιότητα αλοιφή. Τα κατακάθια τοποθετούνται σε υφασμάτινη σακούλα και στη συνέχεια βράζονται σε ένα σκεύος με νερό. Στην πάνω επιφάνεια του νερού συγκεντρώνεται το κερί, το οποίο περιέχει πρόπολη που χρησιμοποιείται στην παρασκευή αλοιφής. Λαμβάνοντας 150 γραμ. του παραπάνω κεριού, προσθέτοντας 240 γραμ. λανολίνης λιωμένης σε μπεν μαρί και 520 γραμ. φυτικού ελαίου μπορούμε να παρασκευάσουμε αλοιφή. Το παραπάνω μίγμα ψύχεται και αφού προστεθούν 90 γραμ. διαλύματος πρόπολης η αλοιφή είναι έτοιμη προς χρήση.
Επιδράσεις στον ανθρώπινο οργανισμό:
Η πρόπολη καλύπτει ένα ευρύ φάσμα πρόληψης και κυρίως καταπολέμησης ασθενειών του ανθρώπινου γένους, παρακάτω θα γίνει μια αναφορά αυτών.
1. Η πρόπολη έχει βακτηριοστατικές και βακτηριοκτόνες ιδιότητες. Χρησιμοποιείται για τη θεραπεία τραυμάτων των αναπνευστικών οργάνων, της στοματικής κοιλότητας καθώς και άλλων περιοχών του ανθρώπινου σώματος.
2. Η πρόπολη περιέχει σε μεγάλες συγκεντρώσεις φλαβονές, φλαβονόλες, και φλαβονόνες, οι οποίες έχουν άμεση επίδραση ως εξής:
i) Έχουν αντιφλεγμονική δράση στις αρθρώσεις, στο δέρμα και τους ιστούς.
ii) Προστατεύει τη βιταμίνη C από τις οξειδώσεις και αναστέλλουν τη συνάθροιση των ερυθροκυττάρων.
iii) Βελτιώνουν την κυκλοφορία του αίματος στα τριχοειδή αγγεία και ασκούν γενικότερα ευεργετική δράση σε αυτά.
iv) Εχει αντισηπτική δράση και αντιβακτηριακή δράση στα gram θετικά και gram αρνητικά βακτήρια.
v) Παρατείνουν τη δράση της αδρεναλίνης αναστέλλοντας την ο-μεθυλοτρανσφεράση.
29
Η πρόπολη βοηθά γενικότερα σε δερματικές παθήσεις όπως κατά του χρόνιου κνησμού, της τοπικής κοκκινίλας και των μυκητιάσεων. Χρησιμοποιείται επίσης για τους σκοπούς της ωτορινολαρυγγολογίας με γνωστότερο παρασκεύασμα το αλκοολικό εκχύλισμα πρόπολης 50 % που χρησιμοποιείται για τη θεραπεία της χρόνιας ωτίτιδας. Χρησιμοποιείται επίσης για την αντιμετώπιση τoυ έλκους στομάχου και προβλημάτων του προστάτη, επίσης στην οδοντιατρική και στο απλό συνάχι όπου με τη χορήγηση πρόπολης καταπολεμείται η καταρροή.
Τα τελευταία χρόνια σημαντική ποσότητα διοχετεύεται στο χώρο της βιομηχανίας καλλυντικών, με συνεχή αυξανόμενη τάση, όπου αποτελεί βασικό ή δευτερεύων συστατικό σε κρέμες, οδοντόπαστες, σαπούνια, σαμπουάν κ.α.
Καθαρή πρόπολη Συσκευασμένη πρόπολη 30
ΚΕΡΙ
Εισαγωγή:
Το κερί είναι η λιπώδης ουσία που παράγεται από τους κηρογόνους αδένες της μέλισσας και χρησιμοποιείται για την κατασκευή των κηρηθρών, ύστερα από ζύμωση και ανάμιξη με τις εκκρίσεις των σιελογόνων αδένων. Το κερί που χρησιμοποιούν οι μέλισσες για να καλύψουν το ώριμο μέλι, έχει αντιβιοτικές ουσίες που συμβάλλουν στη διατήρηση του μελιού.
Χημική σύνθεση:
Το μεγαλύτερο μέρος του κεριού σε ποσοστό 45% καταλαμβάνεται από διάφορα οργανικά οξέα, κυρίως με δεκαέξι άτομα άνθρακα. Το 1/3 συνίσταται από μονουδρικές αλκοόλες με είκοσι τέσσερα ή τριάντα έξι άτομα άνθρακα σε αδιακλάδωτη αλυσίδα. Υδρογονάνθρακες, διόλες και άλλες ουσίες αποτελούν το υπόλοιπο μέρος της χημικής σύνθεσης
Παράγοντες που επηρεάζουν την ποσότητα έκκρισης:
Η έκκριση του κεριού από τις μέλισσες εξαρτάται από τέσσερις βασικούς παράγοντες:
1. Την ύπαρξη νεαρών μελισσών που η ηλικία τους κυμαίνεται μεταξύ 12- 18 ημερών και έχουν επιφορτιστεί με την εργασία παραγωγής.
2. Η θερμοκρασία θα πρέπει να κυμαίνεται στην ομάδα των κηροποιών από 33 °C έως 36 °C. Μικρότερη ή μεγαλύτερη θερμοκρασία δρα ανασταλτικά.
3. Να υπάρχει άφθονη τροφή. Από παρατηρήσεις (μετρήσεις) φαίνεται πως για να παραχθεί ένα κιλό κερί, οι μέλισσες καταναλώνουν περίπου 6-12 κιλά μέλι.
4. Οι ανάγκες του μελισσιού. Σε περίοδο αφθονίας η έκκριση είναι μεγάλη. Ωστόσο οι μέλισσες μπορούν να κατασκευάζουν κελιά και να καλύψουν τις προνύμφες όταν δεν υπάρχει νεκταροέκκριση, ξαναμεταχειριζόμενες υλικά που παίρνουν από τα πλαίσια που έχουν ήδη κατασκευαστεί.
Εξαγωγή του κεριού:
Η εργασία εξαγωγής του κεριού μπορεί να γίνει με ποίκιλες μεθόδους. Η συνηθέστερη όμως εξαγωγή γίνεται κυρίως από τα σφραγίσματα των κελιών κατά τη διάρκεια του τρύγου και από τις παλιές κηρήθρες. Οι μέθοδοι που έχει στη διάθεση του ο μελισσοκόμος είναι οι εξής:
31
�� Ηλιακός κηροτήκτης: Είναι ένας απλός και εύκολος τρόπος για την εξαγωγή κεριού υψηλής ποιότητας με τη συμβολή της ηλιακής ακτινοβολίας, η οποία το βοηθά να διατηρηθεί το χρώμα και άρωμα του.
Η συσκευή αποτελείται από:
i) Ένα μεγάλο κιβώτιο με καπάκι από διπλό τζάμι
ii) Από ένα δοχείο στο οποίο τοποθετούνται οι κηρήθρες
iii) Από ένα δοχείο στο χαμηλότερο τμήμα του, το οποίο αποτελεί και το συλλέκτη του κεριού. Στην περίπτωση που χρησιμοποιείται κερί από τα σφραγίσματα των μελισσών και δεν έχει υποστεί καθαρισμό των υπολειμμάτων του μελιού, τοποθετείται ένα ειδικό φίλτρο προσαρμοσμένο στον πυθμένα του δοχείου.
Στα βασικά πλεονεκτήματα της μεθόδου μπορούμε να κατατάξουμε το χαμηλό κόστος της συσκευής και την επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας στη λεύκανση του κεριού. Στον αντίποδα τώρα, εμφανίζει δύο σημαντικά μειονεκτήματα που έχουν σχέση με την ποσότητα του παραγόμενου κεριού, αφού υπολογίζεται πως υπάρχει μείωση της απόδοσης κατά 50% έως και 80% από το κερί που παραμένει στα υπολείμματα των κηρήθρων. Δεύτερος παράγοντας που διαδραματίζει ρόλο είναι και τα ποσοστά ηλιοφάνειας της περιοχής. ΄Ετσι ώστε αν υπάρχει συννεφιά κατά τη μεγαλύτερη διάρκεια της ημέρας, η διαδικασία να επιμηκύνεται και να γίνεται αρκετά χρονοβόρα και απρόβλεπτη.
Ηλιακός κηροτήκτης
Η λειτουργία του ηλιακού κηροτήκτη μπορεί να βελτιωθεί αν ακολουθηθούν κάποια βήματα όπως έδειξε και η τροποποίηση που έκανε ο Orosi Pal το 1952. O Pal έβαψε τον κηροτήκτη εσωτερικά με άσπρο χρώμα και εξωτερικά με μαύρο χρώμα. Το κάλυμμα που αποτελείται από δυο τζάμια απέχει μεταξύ αυτών περίπου 2cm. Ο κηροτήκτης τοποθετείται με τέτοια κλίση ώστε να δέχεται στο μεγαλύτερο διάστημα της ημέρας την ηλιακή ακτινοβολία. Υπάρχει κενός χώρος κάτω από το μεταλλικό πλέγμα που συγκρατεί τις κηρήθρες και η σημαντικότερη καινοτομία αυτού του τύπου βρίσκεται στη βάση του μεταλλικού δοχείου, όπου η τοποθέτηση των κηρήθρων είναι σε αυλακωτές θέσεις ώστε να ρέει καλύτερα το κερί. Αξίζει να σημειωθεί πως παρατηρήθηκε αύξηση της θερμοκρασίας κατά 16-21°C από εκείνη του επίπεδου κηροτήκτη.
Το κερί συλλέγεται ζεστό και μεταφέρεται σε τενεκεδένια δοχεία του μελιού. Η θερμοκρασία στη μάζα του πρέπει να κυμαίνεται κοντά στο σημείο στερεοποίησης του ( περίπου 63°C) κατά τη μεταφορά του. Στη συνέχεια καλύπτεται με ένα χαρτόνι και αφήνεται να κρυώσει σιγά-σιγά σχηματίζοντας 32
μια συμπαγή και ομοιόμορφη μάζα, αποφεύγοντας να σχηματιστούν έτσι ρωγμές στο εσωτερικό σώμα του κεριού.
�� Λιώσιμο των κηρηθρών με ζεστό νερό: Είναι η μέθοδος που χρησιμοποιείται από τους μελισσοκόμους για την εξαγωγή του κεριού από παλαιές (μαύρες) κηρήθρες. Οι κηρήθρες τεμαχίζονται και τοποθετούνται σε σακιά λινάτσας. Το γεμάτο σακί βυθίζεται μέσα σε δοχείο με νερό και τοποθετούμε κάποιο βάρος ώστε να συμπιέζεται και βαθμιαία αυξάνουμε τη θερμοκρασία του νερού. Το σακί αναταράσσεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα με κάποιο ξύλινο μέσο για να διευκολυνθεί η έξοδος του κεριού στην επιφάνεια του νερού όπου επιπλέει και συλλέγεται. Η μέθοδος αυτή πλεονεκτεί στο ότι λαμβάνεται καθαρό κερί, μειονεκτεί όμως στο γεγονός ότι αρκετό κερί παραμένει στα υπολείμματα . Τέλος κατά την διαδικασία εξαγωγής με αυτήν τη μέθοδο συστήνεται η χρήση ενός ποτηριού με ξύδι ώστε να αποφευχθεί η σαπωνοποίηση του.
�� Μέθοδος του θερμαινόμενου πιεστηρίου: Η σχετική συσκευή επινοήθηκε στη Δυτική Γερμανία. Οι κηρήθρες κομματιάζονται και διατηρούνται μέσα στο ζεστό νερό, στο διάστημα μιας μέρας πριν από τη συμπίεση τους, με σκοπό ν’ αποκολληθούν απ’ αυτές η γύρη και άλλα ξένα σώματα. Στη συνέχεια ρίχνονται μέσα σε σάκο από λινάτσα που τοποθετείται στο πιεστήριο. Το πιεστήριο πιέζει και συγκρατεί το σάκο μέσα στο νερό που θερμαίνεται με ατμό και το κερί λιώνει και επιπλέει στο νερό. Η πίεση στο σάκο εφαρμόζεται κατά διαστήματα με τη βοήθεια κοχλία στο πάνω μέρος του πιεστηρίου. Η μέθοδος αυτή αποδίδει μεγαλύτερη ποσότητα κεριού σε σύγκριση με τις άλλες και η επιτυχία της εξαρτάται από το χρόνο που έχει στη διάθεση του ο μελισσοκόμος για την εργασία που απαιτείται ( υπολογίζεται πως απαιτούνται περίπου δέκα ώρες) και από την ποσότητα νερού που θα χρησιμοποιηθεί. Σύμφωνα με την εμπειρία των μελισσοκόμων υπάρχει ο κανόνας πως όσο περισσότερο νερό χρησιμοποιηθεί τόσο καλύτερα και τα αποτελέσματα που μπορούμε να αναμένουμε.
�� Κηροτήκτης με ατμό: Αποτελείται από δύο μεταλλικά δοχεία. Στο εσωτερικό το οποίο είναι διάτρητο τοποθετούνται οι κηρήθρες και στο εξωτερικό δοχείο τοποθετείται το νερό. Με τη θέρμανση του νερού, παράγεται ατμός, που λιώνει το κερί, το οποίο βγαίνει από τις τρύπες του εσωτερικού δοχείου. Το λιωμένο κερί τοποθετείται σε δοχεία ήδη μουσκεμένα με σαπουνόνερο για να μην κολλήσει.
Κηροτήκτης ατμού για το λιώσιμο κηρήθρων 33
Αποχρωματισμός του κεριού:
Επειδή το χρώμα του κεριού μερικές φορές αλλοιώνεται από τη γύρη και την πρόπολη που υπάρχουν στις κηρήθρες, είτε επειδή είναι σκούρο λόγω της προέλευσης του, εφαρμόζεται η διαδικασία του αποχρωματισμού. Ο οποίος μπορεί να γίνει με φυσικά ή τεχνητά μέσα.
Στα φυσικά μέσα συγκαταλέγεται η έκθεση του κεριού στον ήλιο σε λεπτές στρώσεις, ώστε να καταστραφούν οι χρωστικές που υπάρχουν στο κερί.
Στο χημικό αποχρωματισμό το κερί φιλτράρεται και καθαρίζεται από ξένες προσμίξεις. Έπειτα τοποθετείται σε ανοξείδωτο δοχείο και θερμαίνεται στους 113°C με ταυτόχρονη γρήγορη ανάδευση από μηχανικό αναδευτήρα. Στο ζεστό κερί προστίθεται ποσότητα συμπυκνωμένου καθαρού υπεροξειδίου του υδρογόνου και αμέσως μετά βενζολικό υπεροξείδιο σε κοκκώδη μορφή ή σκόνη. Η ποσότητα των ουσιών που θα τοποθετηθούν στο κερί βρίσκεται με δοκιμές σε μικρές ποσότητες.
Παλαιότερα είχε εφαρμοστεί η χλωρίνη όμως η ιδέα αυτή έχει εγκαταλειφθεί στις μέρες μας και αυτό γιατί η ουσία απορροφάται από το κερί και καταστρέφει ή αλλοιώνει την ποιότητα του.
Η λεύκανση του κεριού εφαρμόζεται κυρίως στη Βραζιλία, Χιλή, Κούβα και Αφρική και οι ποσότητες αυτές διοχετεύονται στην παραγωγή γνήσιων λαμπάδων.
Η πολλαπλή χρησιμότητα του κεριού
Το κερί μπορεί να χαρακτηριστεί ως το δεύτερο πιο σημαντικό παράγωγο της κυψέλης που γνωρίζει ευρεία εφαρμογή σε πολλούς τομείς της σύγχρονης ζωής. Η χρήση του συναντάται ευρέως στις βιομηχανίες καλλυντικών, κεριών και μελισσοκομικών βιομηχανιών για την παραγωγή φύλλων κηρήθρας, χωρίς αυτό να αποκλείει τη χρήση του και από άλλους τομείς.
Η πολλαπλή χρησιμότητα του κεριού αποδεικνύεται και από την εφαρμογή του στην Ιατρική επιστήμη όπου χρησιμοποιούμενο σαν φαρμακευτική ουσία έδωσε πολύ καλά αποτελέσματα σε προβλήματα χρόνιας μαστίτιδας, το έκζεμα, τα εγκαύματα, τις διάφορες πληγές και δερματικές παθήσεις γενικότερα (δερματίτιδα, ακμή, θυλακίτιδα). Επίσης η συμβατότητα του ανθρώπινου ιστού με ελαστικές ενθυλακώσεις ηλεκτρονικών μικροσυσκευών που εμφυτεύονται στο σώμα, αυξάνεται σημαντικά όταν στο ελαστικό κόμι ενσωματωθεί με κερί κατά τη διαδικασία της εκθείωσης (σκλήρυνση του καουτσούκ με θείο).
Στη Ρουμανία μετά από πειράματα επιστημόνων βρέθηκε ότι το κερί που χρησιμοποιούν οι μέλισσες για να καλύψουν τα κελιά τους περιέχει αντιβιοτικές ουσίες, όπου χρησιμοποιούμενο από ασθενείς που πάσχουν από παρειακές στοματικές αρρώστιες, φαρυγγοαμυγδαλίτιδες και άλλα προβλήματα του άνω αναπνευστικού αγωγού παρουσιάζει αξιόλογη θεραπευτική δράση.
Επίσης το κερί χρησιμοποιείται και στην οδοντιατρική όπου περιορίζει την τερηδόνα και προστατεύει τα ούλα. Στην αγορά παράλληλα με τις αλοιφές που περιέχουν κερί και τα άλλα φαρμακευτικά σκευάσματα, κυκλοφορεί και σε μορφή σπρέι που δημιουργεί μια λεπτή στοιβάδα πάνω από τις πληγές και επιταχύνει την επούλωση τους.
34
Αρκετές φαρμακευτικές ουσίες που έχουν κοκκώδη μορφή περιβάλλονται με λεπτή στρώση από κερί πριν τοποθετηθούν στις κάψουλες, θέλοντας έτσι να εξασφαλιστεί ομοιομορφία ανεξάρτητα από το διαφορετικό τους μέγεθος. Το 1975 ο Merck, εξασφάλισε πατέντα για τη διαδικασία σταθεροποίησης φαρμάκων σε λεπτές κάψουλες ζελατίνης χρησιμοποιώντας ένα μείγμα κεριού, λεκιθίνης και βιταμινών. Οι περιοδοντικοί επίδεσμοι αποτελούνται από 40-50% από κερί και αρκετά υπόθετα περιέχουν ή περιβάλλονται από κερί μελισσών που επιτρέπει την ελεγχόμενη ελευθέρωση της δραστικής ουσίας στον ανθρώπινο οργανισμό.
Ακόμη και η γνωστή σε όλους ασπιρίνη περιβάλλεται από κερί και αιθυλική κελουζόλη διότι οι επιστήμονες βρήκαν πως αυτό το περικάλλυμα μειώνει την ταχύτητα με την οποία η ασπιρίνη διαλύεται στο αίμα με αποτέλεσμα να βελτιώνεται η σταθερότητα του φαρμάκου χωρίς να επηρεάζεται η βιολογική του δράση. Η αποτελεσματικότητα της επίσης αυξήθηκε, γιατί η αξιοποίηση της από τον οργανισμό βελτιώθηκε.
Το κερί όμως αξιοποιείται και από τις βιομηχανίες καλλυντικών και ειδών καλλωπισμού. Αρκετά αποτριχωτικά περιέχουν ως κύριο συστατικό το κερί. Τα διάφορα ‘στικς’ που χρησιμοποιούνται τόσο για τον καλλωπισμό, όσο και για την προστασία των ευαίσθητων περιοχών του σώματος, έχουν στην εξωτερική τους στοιβάδα κερί. Αρκετά αντιεφιδρωτικά σώματος περιέχουν μελισσοκέρι το οποίο συγκρατά τις βακτηριοκτόνες ουσίες του σκευάσματος.
Η ποιότητα στις κρέμες ομορφιάς προσώπου και σώματος και γενικότερα στα καλλυντικά βελτιώνεται με το κερί κι αυτό γιατί αυξάνεται η συνοχή τους λόγω αντίδρασης των λιπαρών οξέων του κεριού με τη στεατική αλκοόλη.
Το κερί επίσης χρησιμοποιείται σε τοπικά αναισθητικά, οδοντόπαστες, αντιηλιακά λάδια, σε κρέμες ξυρίσματος , σε αποσμητικά χώρου και σε άλλα προϊόντα καθημερινής χρήσης.
Η χρήση του κεριού όμως δε σταματά εδώ και επεκτείνεται ακόμη και στο χώρο της καπνοβιομηχανίας όπου αρκετά φίλτρα τσιγάρων το περιέχουν ,ώστε να συγκρατεί την πίσσα και την νικοτίνη χωρίς να επηρεάζει το άρωμα του καπνού.
Μια από τις μεγαλύτερες χρήσεις του είναι η αξιοποίηση του στη βιομηχανία βερνικιών όπου χρησιμοποιείται σε βερνίκια παρκέ, δαπέδων, επίπλων και αυτοκινήτων.
Το κερί αξιοποιείται σε όλο το φάσμα της ανθρώπινης ζωής, από την απλή χρήση του σε ένα απλό σκεύασμα μαστίχας μέχρι και την αξιοποίηση του από μεγάλες βιομηχανίες και την ιατρική επιστήμη. Όσο περισσότερο εξελίσσεται η καθημερινή ζωή τόσο διευρύνεται και η χρήση αυτού. Οπού από την απλή επεξεργασία του για τη δημιουργία λαμπάδων για την εκκλησία στο παρελθόν, τώρα πια στις μέρες μας αποτελεί κύριο ή δευτερεύον συστατικό για πολλά σκευάσματα.
Μέλι με κηρήθρα
35
ΔΗΛΗΤΗΡΙΟ
Εισαγωγή:
Το τελευταίο προϊόν εκμετάλλευσης της μελισσοκυψέλης που θα εξεταστεί στην παρούσα εργασία αφορά στην εξαγωγή του δηλητηρίου. Το δηλητήριο ίσως είναι το πολυπλοκότερο μείγμα ουσιών που εξάγεται από την κυψέλη και εξασκεί φαρμακευτική δράση στη φυσιολογία ενός οργανισμού. Η δράση αυτή είναι γνωστή από αρχαιοτάτων χρόνων, ο Ιπποκράτης ήταν αυτός που εισήγαγε πρώτος τα κεντριά των μελισσών στην ιατρική, ο Γαληνός έγραψε για τη θεραπεία με χρήση δηλητηρίου και πολύ αργότερα οι Ρώσοι επιστήμονες χρησιμοποίησαν το δηλητήριο για τη θεραπεία της φυματίωσης σε δείγμα 1302 ασθενών. Σε πρόσφατες έρευνες που έλαβαν χώρα στο Sydney της Αυστραλίας διαπιστώθηκε πως η ουσία μελιτίνη που περιέχεται δρα κατασταλτικά σε περιπτώσεις καρκίνου των οστών.
Χημική σύνθεση και ιδιότητες:
Το δηλητήριο της μέλισσας είναι μια σύνθεση πρωτεϊνών με μοναδικές φαρμακευτικές ιδιότητες. Το κυριότερο συστατικό αυτού είναι η μελιτίνη (όπου συνιστά το 50% της ξηράς ουσίας), ενώ δευτερεύοντα στοιχεία που το απαρτίζουν είναι το πεπτίδιο απαμίνη (3%) και τα ένζυμα φωσφολιπάση Α (14%) και υαλουρουνιδάση (2%), ενώ η ισταμίνη αποτελεί μόλις το ένα τοις εκατό επί της ξηράς ουσίας.
�� Μελιτίνη: Πολυπεπτίδιο 26 αμινοξέων όπου είναι υπεύθυνο για τον πόνο και τη φαγούρα που προκαλεί το δηλητήριο. Έχει μεγάλες βακτηριοκτόνες και κυτταροκτόνες ιδιότητες. Δίνει τα διαγνωστικά σημεία της φλεγμονής μέσω της απελευθέρωσης ισταμίνης σε συνεργία με τη φωσφολιπάση. Διεγείρει την υπόφυση η οποία απελευθερώνει ακετυλοχολίνη, η οποία διεγείρει με τη σειρά της τα επινεφρίδια για την παραγωγή κορτιζόνης.
�� Απαμίνη: Το πεπτίδιο αυτό που ανήκει στις λυσολεκιθίνες μπλοκάρει τα κανάλια του ασβεστίου,, τα οποία εξαρτώνται από το κάλιο, στην κυτταρική μεμβράνη. Προάγει τις συνάψεις που έχουν μεγάλη διάρκεια και μικραίνει τη διάρκεια δυναμικού δράσης ενός νευρώνα. Η απαμίνη όπως και η μελιτίνη διεγείρει στο ανθρώπινο σώμα τα επινεφρίδια και την υπόφυση, τα οποία στη συνέχεια παράγουν κορτιζόνη και φυσικά στεροειδή. Σ’αυτο το σημείο θα πρέπει να τονιστεί ότι αυτά τα στεροειδή δεν προκαλούν τις επιπλοκές που παρουσιάζονται τα συνθετικά φαρμακευτικά στεροειδή.
�� Το πεπτίδιο 401: Προκαλεί την απελευθέρωση κοκκίων από τα ιστοκύτταρα, οδηγεί στην απελευθέρωση της ισταμίνης και προκαλεί τα συμπτώματα της φλεγμονής που εκδηλώνονται με τη μορφή κνησμού, οιδήματος, ερυθρότητας και ζέστης. Είναι ισχυρό αντιφλεγμονώδες μέσο, εκατό φορές περισσότερο από τις ισοδύναμες δόσεις κορτιζόνης.
�� Υαλουρουνιδάση: Ένζυμο το οποίο μειώνει το υαλορουνιδικό οξύ που συνδέει τα κύτταρα ενός ιστού και ρυθμίζει τη διαπερατότητα της κυτταρικής μεμβράνης , γεγονός που διευκολύνει την απελευθέρωση και την αποβολή των άχρηστων και τοξικών ουσιών από τούς χαλασμένους ιστούς.
36
�� Ντοπαμίνη: Αυξάνει την κινητική δράση. Είναι μειωμένη στους ασθενείς με σύνδρομο Πάρκινσον και αυξημένη στους ψυχωτικούς ασθενείς που υποβάλλονται σε θεραπεία με ηρεμιστικά σκευάσματα. Διαταραχές της ντοπαμίνης, της σεροτονίνης και άλλων κατεχολαμινών αποτελούν αιτίες κατάθλιψης.
�� Αντολαπίνη: Ουσία η οποία έχει αναλγητική δράση για τον ανθρώπινο οργανισμό.
Εξαγωγή του δηλητηρίου από τον μελισσοκόμο:
Η ποσότητα του δηλητηρίου που παράγεται από τις μέλισσες είναι μεγαλύτερη κατά την άνοιξη και μικρότερη το φθινόπωρο και τον χειμώνα. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι για να παράγει δηλητήριο η μέλισσα πρέπει προηγουμένως να διατραφεί με ικανές ποσότητες γύρης. ΄Άλλος ένας παράγοντας που επηρεάζει την ποσότητα είναι και η ηλικία της μέλισσας, έχει παρατηρηθεί ότι οι μέλισσες που είναι άνω των δεκαπέντε ημερών εξάγουν περισσότερο δηλητήριο κατά το κέντρισμα.
Η πρώτη μέθοδος παραγωγής δηλητηρίου σε ενέσιμη μορφή για θεραπευτικούς σκοπούς εφαρμόστηκε το 1930 από τον Pence. Η μέθοδος στηρίζεται στην απόσπαση του κεντριού της μέλισσας με μια λαβίδα. Είναι μέθοδος χρονοβόρα και κοπιαστική και όχι με τόσο καλά αποτελέσματα και αυτό γιατί το παραγόμενο δηλητήριο δεν ήταν καθαρό, λόγω μόλυνσης του από ουσίες που μεταφέρονται μέσω του κεντριού και ευθύνονται για αλλεργικά προβλήματα.
Τα τελευταία τριάντα χρόνια στην Ευρώπη και Αμερική αλλά και σε ανατολικές χώρες, η συλλογή του δηλητηρίου γίνεται με τη βοήθεια ηλεκτρικού ρεύματος, το οποίο προκαλεί διάθεση στις εργάτριες μέλισσες να κεντρίσουν. Η συσκευή επινοήθηκε από τον Bendon et al το 1963 και βρίσκει εφαρμογή ως τις μέρες μας. Η σχετική συσκευή τοποθετείται σε κυψέλες με βαθύ πυθμένα. Οι ερεθισμένες εργάτριες κεντρίζουν το νάυλον που επενδύει την συσκευή και αφήνουν το δηλητήριο χωρίς να χάνουν το κεντρί τους. Το δηλητήριο συλλέγεται σε κρυσταλλική μορφή επάνω σε γυάλινη πλάκα, που βρίσκεται κάτω από το νάυλον, κατά την έγχυση ελευθερώνεται η φερομόνη συναγερμού, έτσι ώστε όλο το μελίσσι να αναστατωθεί. Μέσα σε πέντε λεπτά είναι απαραίτητο να μεταφερθεί η συσκευή στον πυθμένα άλλης κυψέλης ώστε να συλλεχθεί η επιθυμητή ποσότητα της μεθόδου όπου φθάνει το 1 γραμμάριο ξηρού δηλητηρίου από είκοσι περίπου μελίσσια.
Ο μελισσοκόμος θα πρέπει να είναι ντυμένος με κατάλληλα ρούχα και να φορά γάντια κατά τη διαδικασία μετακίνησης της συσκευής από κυψέλη σε κυψέλη. Τέλος επισημαίνεται ότι κατά την εργασία αυτή δεν πρέπει να χρησιμοποιηθεί καπνός στα μελίσσια γιατί υπάρχει ο κίνδυνος μόλυνσης του δηλητηρίου.
Μια άλλη συσκευή παραγωγής δηλητηρίου αποτελείται από ένα δοχείο με ηλεκτρικά συρμάτινα τοιχώματα τα οποία είναι εναλλακτικά γειωμένα και φορτισμένα. Τα συρμάτινα πλέγματα είναι παράλληλα τοποθετημένα σε απόσταση 3,63 χιλιοστών ώστε οι μέλισσες να μην μπορούν να διαπεράσουν διαμέσου των τοιχωμάτων. Οι μέλισσες μόλις αγγίζουν δυο γειτονικά πλέγματα κεντρίζουν το πλαστικό που βρίσκεται ακριβώς πίσω από τα πλέγματα από αντίδραση στο ηλεκτρικό σοκ. Το δηλητήριο αφήνεται σε ένα γυάλινο δίσκο που βρίσκεται πίσω από το πλαστικό. Το καταλληλότερο υλικό που χρησιμοποιείται και ευρέως είναι το πολυαιθυλένιο. Τα φύλλα του πλαστικού καλύπτουν τους γυάλινους δίσκους, προτού
37
να προσαρμοστούν στα τοιχώματα και στον πυθμένα του δοχείου ενώ δεν αφήνεται καθόλου κενός χώρος ανάμεσα στο σελοφάν και στους γυάλινους δίσκους επάνω στους οποίους προσαρμόζεται. Η ηλεκτρική διέγερση που δέχονται οι μέλισσες θα πρέπει να είναι τέτοια ώστε να τις προκαλεί να κεντρίζουν χωρίς όμως να επιφέρει το θάνατο τους. Γι’ αυτό συνίσταται η χρήση εναλλασσόμενου ρεύματος τάσης 27 volt, ενώ σε συνεχές ηλεκτρικό ρεύμα η τάση ρυθμίζεται στα 12 volt.
Δηλητήριο της μέλισσας και παθήσεις:
Το δηλητήριο της μέλισσας έχει αποδεχθεί (κλινικά αποτελέσματα Ρωσίας) πως βοηθά στις περιπτώσεις ασθενών που υποβάλλονται σε δύσκολες χειρουργικές επεμβάσεις. Πέραν όμως αυτών χρησιμοποιείται και στις χρόνιες παθήσεις. Σα χρόνιες παθήσεις χαρακτηρίζονται από την ιατρική επιστήμη οι σταθερές καταστάσεις οι οποίες διατηρούνται για σημαντικό χρονικό διάστημα. Η θεραπεία με το δηλητήριο αναιρεί τους παράγοντες που συντελούν στη διατήρηση της ασθένειας και μεταβάλλει την κατάσταση από χρόνια σε οξύ περιστατικό. Η οξεία μορφή δίνει νέα ευκαιρία στον οργανισμό να βρει μια καινούρια ισορροπία και να αυτοθεραπευτεί.
Η τόνωση του ανοσοποιητικού συστήματος εξασφαλίζεται σε μερικούς ασθενείς περισσότερο από ότι σε κάποιους άλλους. Γενικά όμως το δηλητήριο χρησιμοποιήθηκε για την αντιμετώπιση όλων των τύπων αρθρίτιδας, για τον λύκο (φυματώδη,ερυθηματώδη) και την ενδαρτήτιδα. Επίσης βοηθά στη διεύρυνση των τριχοειδών αγγείων και των αρτηριών, αυξάνει την αιμογλοβίνη, μειώνει το ιξώδες και την πυκτικότητα του αίματος, έχει διεγερτική δράση στους μυς και την καρδιά καθώς επίσης επηρεάζει και το μεταβολισμό και μειώνει τα επίπεδα χοληστερόλης του αίματος.
Όσον αφορά τώρα τις χρόνιες παθήσεις που ως τώρα έχουν θεραπευτεί είναι όλοι οι τύποι αρθρίτιδας και παθολογικές καταστάσεις συνδετικών ιστών.. Τα τελευταία δέκα χρόνια χρησιμοποιήθηκε και για την σκλήρυνση κατά πλάκας δίνοντας αξιόλογα αποτελέσματα. Έχει εκτιμηθεί ότι τέσσερις χιλιάδες ασθενείς στις ΗΠΑ, που υπέφεραν από την ασθένεια ακολούθησαν αγωγή με δηλητήριο της μέλισσας και συνεχώς τα νούμερα αυξάνονται. Στη Βραζιλία το άσθμα αντιμετωπίζεται με το δηλητήριο, ενώ οι Κινέζοι έχουν μια εντυπωσιακή λίστα από ασθένειες που ανταποκρίνονται στη θεραπεία με δηλητήριο.
Θετικά ανταποκρίνονται κάποιες ιώσεις όπως είναι ο έρπης ο ζωστήρας και υπάρχουν ενδείξεις ό,τι συχνά βοηθά στο προεμμηνορροϊκό σύνδρομο και σε χρόνιες καταστάσεις κόπωσης. Επίσης εξετάζεται η εφαρμογή του σε κάποιες μορφές κατάθλιψης. Πετυχημένη θεραπεία επιτεύχθηκε σε αριθμό ατόμων που υπέφεραν από το σύνδρομο του καρπιαίου σωλήνα.
Στη θεραπεία με δηλητήριο υπάρχουν και αντενδείξεις, οι οποίες αφορούν συνήθεις γενικές καταστάσεις που οδηγούν στην αστάθεια του ατόμου όπως είναι οι αλλεργίες, οι καρδιοαγγειακές καταστάσεις, η φυματίωση, η σύφιλη, η βλεννόρροια και ο σακχαρώδης διαβήτης ο οποίος εξαρτάται από την αστάθεια της ινσουλίνης.
38
Χορήγηση του δηλητηρίου της μέλισσας σε ασθενείς:
Για πρακτικούς και οικονομικούς λόγους η χορήγηση του δηλητηρίου γίνεται με ζωντανές μέλισσες. Η ποσότητα ποικίλλει από 0,1 mg έως και 0,3 mg κάτι που υπολογίζεται κατά προσέγγιση, τη στιγμή που η μέλισσα αφήνει το κεντρί της στο δέρμα. Αυτός ο τρόπος υστερεί στο γεγονός ότι δε μπορεί να γίνει ακριβής προσδιορισμός της ποσότητας που δέχεται ο ασθενής και είναι ο κύριος λόγος που οι ερευνητές προτιμούν να χορηγούν το δηλητήριο σε ενέσιμη μορφή.
Σύμφωνα με μια κινέζικη τεχνική, το δηλητήριο σε υγρή μορφή, εφαρμόζεται με επώδυνο τρόπο, ξύνοντας το δέρμα. Επίσης μπορεί να εισαχθεί με φαρμακευτική αλοιφή, συχνά αναμεμειγμένο με καμφορά ή σε μορφή εισπνεόμενου φαρμάκου. Στην περίπτωση του ενέσιμου δηλητηρίου, η αφαίρεση της υγρασίας (λυοφιλίωση) και η επαναδιάλυση επηρεάζει κάποια ευαίσθητα συστατικά. Όταν όμως χρησιμοποιούνται ζωντανές μέλισσες, το δηλητήριο διατηρεί όλες τις φαρμακευτικές του ιδιότητες. Η σύνθεση του ποικίλλει ανάλογα με την ηλικία, τη γενετική προέλευση και πιθανόν τη διατροφή της μέλισσας.
Σε κάθε θεραπεία ο ασθενής θα πρέπει να υποβάλλεται σε ορισμένα τεστ αλλεργίας ώστε να διαπιστωθεί αν εμφανίζει αλλεργικότητα. Η θεραπεία με χορήγηση δηλητηρίου μελισσών δεν είναι ακόμη εγκεκριμένος τρόπος φαρμακευτικής αγωγής και γι΄αυτό εξετάζεται ερευνητικά, μελετάται και διδάσκεται, χωρίς όμως να συνίσταται ακόμη ως θεραπεία.
Σήμανση της περιοχής Εφαρμογή σε ασθενή
κ τσίμπημα ζωντανής
μέλισσας
39
Ο ΓΟΝΟΣ
Σαν προϊόν από τη διαχείριση του μελισσιού πρέπει να αναφέρουμε το γόνο κι αυτό γιατί έχει το ιδιαίτερο γνώρισμα να αποτελεί ταυτόχρονα και συστατικό τμήμα του ζωντανού μέρους του μελισσιού.
Στη χώρα μας αλλά και στην Ευρώπη η κατανάλωση μελισσογόνου είναι περιορισμένη έως και μηδαμινή από τον άνθρωπο. Σε χώρες όμως όπως της τροπικής Ασίας, της Αυστραλίας, της Νότιας Αμερικής και της Αφρικής υπάρχουν φυλές οι οποίες περιλαμβάνουν στο καθημερινό ή εβδομαδιαίο διαιτολόγιο τους και τον μελισσογόνο. Στην Ευρώπη αλλά και σε άλλα κράτη της υφηλίου είναι κοινά αποδεκτή η χρήση του ως τροφή για εντομοφάγα πτηνά διαβίωντα σε κλουβιά ώστε να διατηρηθούν υγιή και να ευνοηθεί η ποιότητα του κελαηδήματος τους. Ο γόνος επίσης χρησιμοποιείται ως τροφή σε διάφορα μικρά θηλαστικά, πτηνά και ψάρια.
Τέλος ως δόλωμα για τα ψάρια μπορούν να χρησιμοποιηθούν και ενήλικες μέλισσες που θανατώνονται (π.χ. με κατάψυξη) και αποτελούν ελκυστικό στόχο για κάποια είδη ψαριών.
40
ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑ
Βιολογική ορίζεται η μελισσοκομία η οποία είναι σύμφωνη με τον κανονισμό (ΕΚ) 1804/99. Σε γενικές γραμμές αυτό που υπερτονίζεται στις κείμενες διατάξεις του κανονισμού είναι η απαγόρευση των χημικών φαρμάκων και των συνθετικών τροφών που χρησιμοποιούνται στη συμβατική μελισσοκομία, ενώ παράλληλα ορίζει την περίοδο μετατροπής, την καταγωγή και τη διατροφή των μελισσών, τη θέση των μελισσοκομείων και δίνει οδηγίες για την πρόληψη των ασθενειών καθώς επίσης και εγκεκριμένες ουσίες που μπορούν ν χρησιμοποιηθούν θεραπευτικά σε περίπτωση εμφανίσεως προβλημάτων.
Η επιδίωξη των μελισσοκόμων να αποφέρουν όλο και μεγαλύτερες μονάδες παραγωγής από τη μελισσοκυψέλη τους ώθησε στην εφαρμογή διάφορων τεχνικών, οι οποίες μακροπρόθεσμα διατάραξαν τη μελισσοκοινωνία με αποτέλεσμα την εμφάνιση διάφορων εχθρών και ασθενειών, που γινόταν όλο και περισσότερο ανθεκτικοί. Η χημική καταπολέμηση προτάθηκε ως μια εύκολη και γρήγορη λύση στα προβλήματα που εμφανιζόταν. Η αντιμετώπιση περιορίστηκε στην καταπολέμηση του παθογόνου, όπως συμβαίνει ακόμη και στη γεωργία, κτηνοτροφία αλλά και ιατρική.
Σαν αποτέλεσμα αυτή η αντιμετώπιση είχε την υπολειμματικότητα διάφορων χημικών ουσιών στα προϊόντα του μελισσιού και ιδιαίτερα στο μέλι που προορίζεται για ευρεία κατανάλωση. Η βιολογική μελισσοκομία έρχεται στις μέρες μας σαν επιτακτική ανάγκη διαχείρισης της μελισσοκοινωνίας, αφού είναι η μοναδική μέθοδος που μπορεί να ακολουθηθεί και να μην διαταράξει τις ισορροπίες που υπάρχουν στο μελίσσι αλλά μπορεί και να αποφέρει το μέγιστο κέρδος στον μελισσοκόμο.
Στη χώρα μας οι προσπάθειες για παραγωγή βιολογικού μελιού είναι ακόμη σε πρώιμο στάδιο, ανησυχία υπήρξε όμως στις τάξεις των μελισσοκόμων σε ολόκληρη την Ελλάδα έπειτα από το σκάνδαλο που ξέσπασε το Μάρτιο του τρέχοντος έτους αφού έθιξε ανεπανόρθωτα την ποιότητα του μέχρι πρότινος άριστου ελληνικού μελιού. Ένα μεμονωμένο γεγονός που συνέβη από εισαγωγή και έπειτα έλεγχο μελιού, από γνωστή μεγάλη μελισσοκομική εταιρία, κατά τη διάρκεια απεργίας των γεωτεχνικών υπαλλήλων, δημιούργησε την αναστάτωση στην ελληνική κοινωνία αλλά και την έλλειψη εμπιστοσύνης προς τον κλάδο των Ελλήνων μελισσοκόμων.
Η ανίχνευση της ουσίας του παραδιχλωροβενζολίου πυρπόλησε έντονες διαμάχες σε όλους τους φορείς που εμπλέκονται με τη μελισσοκομία καθώς επίσης έφερε και στο προσκήνιο την ανάγκη για την ένταξη της χώρας μας σε προγράμματα βιολογικής μελισσοκομίας αλλά και επέφερε την ανάγκη της πληροφόρησης στους μελισσοκόμους.
Κάποιος θα μπορούσε εύκολα να κατηγορήσει τους μελισσοκόμους για την αργοπορία που επιδεικνύουν σε ενταξιακά προγράμματα βιολογικής μελισσοκομίας, άλλα αυτό θα ήταν ολότελα λανθασμένο γιατί οι εποχιακοί χειρισμοί που ακολουθούν οι μελισσοκόμοι ομοιάζουν κατά πολύ με τους χειρισμούς της παραδοσιακής μελισσοκομίας που είχε λάβει χώρα απαρχής γεννέσεως της σύγχρονης μελισσοκομίας. O Έλληνας μελισσοκόμος διατηρεί μεγάλο μέρος από τις παλιές συνήθειες και επειδή το μεγαλύτερο μέρος του κλάδου διατηρεί άμεσες πελατειακές
41
σχέσεις με το αγοραστικό κοινό, φροντίζει για την ποιότητα και τα άριστα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά του μελιού.
Ένα σημείο που κάποιος θα μπορούσε να κατηγορήσει τον κλάδο αυτών, είναι το γεγονός ότι ο κύριος στόχος των μελισσοκομικών τους εκμεταλλεύσεων είναι η παραγωγή μελιού, αφήνοντας έτσι σε δεύτερη μοίρα όλα τα υπόλοιπα ευεργετικά προϊόντα που περιγράφηκαν σε αυτήν την εργασία.
Αυτήν την αδυναμία έρχεται να καλύψει ο νέος κοινοτικός κανονισμός για την παραγωγή βιολογικών προϊόντων που έχουν θεσμοθετηθεί σε επίπεδο Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης και πρακτικά αυτό σημαίνει ότι ο όρος ‘βιολογικό’ που φέρει ένα φυτικό ή ζωικό προϊόν, έχει τεχνική και νομική κάλυψη ώστε να διασφαλίζεται ο καταναλωτής ότι τα προϊόντα αυτά ανταποκρίνονται στις συγκεκριμένες προδιαγραφές που περιγράφονται στους κανονισμούς.
Η μελισσοκομία ως κλάδος της φυτικής παραγωγής αποτελεί μια σημαντική δραστηριότητα η οποία συμβάλλει στην προστασία του περιβάλλοντος και στη γεωργική και δασική παραγωγή. Ο χαρακτηρισμός των μελισσοκομικών προϊόντων ως βιολογικής παραγωγής συνδέεται στενά τόσο με τα χαρακτηριστικά της μεταχείρισης των κυψελών όσο και με την ποιότητα του περιβάλλοντος. Εξαρτάται επίσης από τις συνθήκες συλλογής επεξεργασίας και αποθήκευσης των μελισσοκομικών προϊόντων.
Όταν ένας μελισσοκόμος εκμεταλλεύεται πολλές μελισσοκομικές μονάδες στην ίδια περιοχή, όλες οι μονάδες πρέπει να πληρούν τις απαιτήσεις του παρόντος κανονισμού. Δε νοείται οι κυψέλες να είναι παρακείμενες σε έκταση στην οποία γίνονται αλλεπάλληλοι ψεκασμοί και ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια που οι καλλιέργειες ή η αυτοφυής βλάστηση βρίσκεται στο στάδιο της άνθισης. Επίσης η θέση των μελισσοκομείων πρέπει να εξασφαλίζει αρκετές φυσικές πηγές νέκταρος, μελιτώματος, γύρης και νερού. Οι πηγές που θα προσφέρουν όλα τα παραπάνω αποτελούνται βασικά από βιολογικές καλλιέργειες και αυτοφυή βλάστηση που βρίσκεται σε ακτίνα 3 χιλιομέτρων από την εγκατάσταση.
Σε περίπτωση απειλής της επιβίωσης των μελισσών λόγω δυσμενών καιρικών συνθηκών επιτρέπεται η τεχνητή διατροφή τους, η οποία μπορεί να γίνει μόνο κατά το διάστημα μεταξύ της τελευταίας εσοδείας του μελιού και 15 ημέρες πριν την έναρξη της επόμενης περιόδου έκκρισης νέκταρος ή μελιτώματος.
Κάτι που θα πρέπει να προσεχθεί ιδιαίτερα από τον μελισσοκόμο που θα θελήσει να παράγει βιολογικό μέλι είναι η επιλογή της φυλής και η ικανότητα προσαρμογής στις τοπικές συνθήκες, τη ζωτικότητα και την αντοχή στις ασθένειες. Η πρόληψη των νόσων βασίζεται σε αυτήν την αρχική επιλογή της φυλής και ορισμένων πρακτικών (τακτική ανανέωση των βασιλισσών, συστηματική επιθεώρηση, έλεγχος των κηφήνων, τακτική απολύμανση, τακτική ανανέωση του κεριού και επαρκή αποθέματα γύρης στην κυψέλη). Σε περίπτωση ασθενείας ή μόλυνσης τα μελίσσια υποβάλλονται αμέσως σε θεραπευτική αγωγή. Κατά προτίμηση χρησιμοποιούνται φυτοθεραπευτικά και ομοιοπαθητικά προϊόντα, Η χρήση αλληλοπαθητικών συνθετικών χημικών απαγορεύεται. Επιτρέπεται η χρήση μυρμηκικού, γαλακτικού, οξικού και οξαλικού οξέος και οι ουσίες μενθόλη, θυμόλη, ευκαλυπτόλη ή καμφορά για την καταπολέμηση της βαρροϊκής ακαρίασης. Σε περίπτωση αγωγής με αλληλοπαθητικά συνθετικά χημικά προϊόντα τα μελίσσια πρέπει να απομονώνονται, το κερί να αντικαθίσταται και τα μελίσσια να υποστούν ξανά περίοδο μετατροπής ενός έτους.
42
Απαγορεύεται η χρησιμοποίηση κηρυθρών που περιέχουν γόνο προς εξαγωγή του μελιού, η χρησιμοποίηση χημικών συνθετικών απωθητικών, η εξόντωση των μελισσών στις κηρύθρες κατά τη συλλογή μελιού και η κορυφοτομή των φτερών της βασίλισσας. Τέλος το κερί για τις νέες κηρύθρες πρέπει να προέρχεται από μονάδες βιολογικής εκτροφής ή από τα απολεπίσματα.
Μέλισσες κατά τη συλλογή μελιού από άνθη 43
H ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Η συμμετοχή της μελισσοκομίας στη γεωργική κρατική οικονομία είναι μικρή όμως είναι αξιοσημείωτη για τους ανθρώπους που ασχολούνται με αυτή στη χώρα μας και αυτό γιατί συμπληρώνουν το ετήσιο γεωργικό τους εισόδημα. Περίπου το 80% είναι γεωργοί και το υπόλοιπο ποσοστό έτερο-επαγγελματίες που εξασκούν τη μελισσοκομία σα δευτερεύουσα απασχόληση.
Πέρα από την ενίσχυση της γεωργικής οικονομίας ο σημαντικότερος ρόλος της μελισσοκομίας για τη χώρα μας είναι η έμμεση συμμετοχή αυτής στην γεωργική παραγωγή με τη συμμετοχή της μέλισσας στην επικονίαση των φυτών όπου προκύπτουν οφέλη ως προς τη βελτίωση της ποιότητας και παραγωγής φρούτων, καρπών και σπόρων, η ποικιλότητα της αυτοφυούς βλάστησης, η διατήρηση της οικολογικής αλυσίδας κ.α.
Η μελισσοκομία είναι από τις ελάχιστες οικονομικές δραστηριότητες του ανθρώπου που χαρακτηρίζεται φιλική προς το περιβάλλον αλλά και συντελεί στη σωστή διαχείριση των φυσικών πόρων. Η αυξητική τάση χρήσης χημικών ουσιών τα τελευταία χρόνια και η αύξηση της καλλιεργούμενης γης με τεχνητά μέσα ανάγκασαν κάποια άλλα έντομα που μέχρι πρότινος αποτελούσαν επικονιαστές, σε εξαφάνιση και ο ρόλος αυτός καλύφθηκε από τη μέλισσα.
Οι δυτικές κοινωνίες που έχουν στρέψει το ενδιαφέρον τους την τελευταία πενταετία σε βιολογικές μεθόδους διαχείρισης της γεωργικής έκτασης αξιολογούν τη συμμετοχή της μέλισσας και την κατατάσσουν σε υψηλή βαθμίδα για την συμβολή της στην παραγωγή.
Στη χώρα μας ήδη έχει αρχίσει να αναπτύσσεται και η βιολογική μελισσοκομία και τα μέχρι τώρα μηνύματα είναι θετικά. Οι τοπικές ενώσεις παραγωγών και οι τοπικοί συνεταιρισμοί έχουν αναλάβει το ρόλο του ενδιάμεσου ανάμεσα στις ευρωπαϊκές διατάξεις που εξαγγέλλονται και στον Έλληνα μελισσοκόμο.
Στη χώρα μας υπάρχουν δυο μεγάλες κοινοπραξίες μελισσοκόμων, στην Βόρεια και στη Νότια Ελλάδα, οι οποίες ως κύριο λόγο ύπαρξης έχουν τη συγκέντρωση και προώθηση του μελιού. Στο χώρο δραστηριοποιούνται και συνδικαλιστικές οργανώσεις, ο αριθμός τους φτάνει τους 30 πανελλαδικά με κορυφαίο αυτόν της Λάρισας.
Αν και τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει αναπτυξιακά προγράμματα στον τομέα της μελισσοκομίας και έχουν δοθεί αρκετές ενισχύσεις, ο κλάδος αντιμετωπίζει πάγια και σημερινά προβλήματα όπως είναι τα εξής:
�� Η διάθεση του μελιού. Αν και η Ελλάδα παρουσιάζει αυτάρκεια στην παραγωγή και κατανάλωση του μελιού, υπάρχουν διαμαρτυρίες από την πλευρά των κοινοπραξιών αλλά και μεμονωμένων μελισσοκόμων ότι αδυνατούν να διαθέσουν το προϊόν τους και αυτό γιατί γίνεται αθρόα εισαγωγή από τρίτες χώρες.
�� Αδυναμία ελέγχου της διακίνησης του χύμα εισαγόμενου μελιού. Ποσότητες ξένων μελιών που εισάγονται στη χώρα μας είτε νοθεύονται με ελληνικό μέλι, είτε πωλείται αμιγές και λόγω της χαμηλής τιμής του προτιμάται από τους καταναλωτές, δημιουργώντας έτσι κερδοσκοπικές τάσεις σε βάρος του καταναλωτή και αθέμιτο ανταγωνισμό σε βάρος του παραγωγού.
�� Απουσία κεντρικού σχεδιασμού από την πολιτεία για την ανάπτυξη του κλάδου. Η έλλειψη ενός σχεδίου που θα προωθήσει τις ανάγκες του κλάδου είναι παλαιό πρόβλημα που ακόμη και στις μέρες μας δεν έχει δοθεί λύση και σε συνδυασμό με την απουσία οργάνωσης, όπου δεν υπάρχει ένα κέντρο αναφοράς 44
και συντονισμού των προσπαθειών, επιδεινώνουν το πρόβλημα. Οι Κοινοπραξίες και οι συνεταιριστικές οργανώσεις δε μπορούν να δώσουν αυτές τις λύσεις αλλά και να ανταποκριθούν πλήρως στις απαιτήσεις των μελών τους.
�� Επιστημονική κάλυψη της μελισσοκομίας. Η μελισσοκομία είναι ένα παρακλάδι της ζωικής παραγωγής που έχει παραγκωνιστεί. Η χώρα μας μένει πίσω στην έρευνα , στην τεχνολογία και σε προγράμματα μελισσοκομικής ανάπτυξης. Οι μελισσοκόμοι δεν έχουν τη δυνατότητα να απευθυνθούν σε ειδικευμένο προσωπικό, όπως συμβαίνει στον τομέα της γεωργικής παραγωγής, και αυτό γιατί οι υπηρεσίες δεν είναι στελεχωμένες με εξειδικευμένο προσωπικό και ακόμη και αν υπάρχουν επιστήμονες που έχουν γνώσεις μελισσοκομίας είναι επιφορτισμένοι με άλλες υπηρεσιακές υποχρεώσεις.
�� Ασθένειες των μελισσών και η αντιμετώπιση αυτών. Οι μελισσοκόμοι έχουν να αντιμετωπίσουν πλήθος ασθενειών της μέλισσας έχοντας στη διάθεση τους εγκεκριμένα φάρμακα, τα οποία όμως τα θεωρούν ακριβά και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να καταφεύγουν σε ιδιοσκευάσματα αμφίβολης αποτελεσματικότητας και θέτοντας πολλές φορές σε κίνδυνο την προσωπική τους υγεία αλλά και την υγεία της κυψέλης.
�� Απώλειες από φυτοφάρμακα. Στην Ε.Ε έχουν απαγορευτεί οι ψεκασμοί με αεροπλάνα στη χώρα μας όμως όχι με αποτέλεσμα να ψεκάζονται εκτάσεις με φυτοφάρμακα σε ανεξέλεγκτες ποσότητες προκαλώντας απώλειες. Απώλειες από φυτοφάρμακα αναφέρονται συχνά από τους μελισσοκόμους ότι υπάρχουν κατά την περίοδο συλλογής του βαμβακόμελου, όπου οι αγρότες επεμβαίνουν με φυτοφάρμακα στις καλλιέργειες τους χωρίς να μεριμνήσουν την ύπαρξη των μελισσών ή να ειδοποιήσουν το μελισσοκόμο ώστε να απομακρύνει τις κυψέλες.
�� Κλοπές μελισσιών. Για τη χώρα μας αποτελεί αγκάθι στο οποίο δε μπορεί να δοθεί λύση και αυτό γιατί πολλές περιουσίες άλλαξαν χέρια εν μια νυκτί, ελάχιστοι όμως κλέφτες συνελήφθησαν και ακόμη λιγότεροι τιμωρήθηκαν για την ενέργεια τους αυτή, παρόλο που προβλέπονται αυστηρές κυρώσεις.
�� Απώλειες από πυρκαγιές. Ιδιαίτερα την προηγούμενη δεκαετία πολλά μελίσσια κάηκαν ιδιαίτερα στα πευκοδάση από πυρκαγιές.
Τα τελευταία έτη με την κινητοποίηση των τοπικών Συλλόγων η μελισσοκομία έχει πάρει άλλη πορεία στη χώρα μας αφήνοντας θετικά μηνύματα για την συνέχιση της με το ίδιο ζήλο από τους ανθρώπους που τη στελεχώνουν. Η ένταξη νέων μελισσοκόμων σε προγράμματα βιολογικής μελισσοκομίας αλλά και η θέσπιση θετικών μέτρων για την προστασία της τάξης αυτής είναι προάγγελοι για μια δυναμική είσοδο και στο διεθνή χώρο. Τα προγράμματα επιδοτήσεων που αφορούν την κατασκευή κτιρίων και την αγορά μεταποιητικών μηχανών για την τυποποίηση του μελιού, είναι αρκετά θελκτικά προς τους νέους μελισσοκόμους που ήδη έχουν κατανοήσει την ανάγκη για τη διαφύλαξη της άριστης ποιότητας του μελιού.
Αν και οι τάξεις των μελισσοκόμων έχουν αρχίσει και δραστηριοποιούνται έντονα την τελευταία τριετία, αυτό που θα έπρεπε να προσεχτεί από την πολιτεία στο σημείο αυτό είναι η διαφήμιση και προώθηση του ελληνικού μελιού στην ελληνική αγορά και μακροπρόθεσμα και στη διεθνή.
45
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ
Η παγκόσμια παραγωγή του μελιού παραμένει σχετικά στα ίδια επίπεδα με τα προηγούμενα έτη, δίνοντας την πρωτιά στην Κίνα με 258.000 τόνους που ακόμη και μετά από το εμπάργκο της Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης παρέμεινε πρώτη εξαγωγική χώρα. Η Ε.Ε είναι μόνιμα ελλειμματική σε μέλι. Ακόμη και με τη διεύρυνση νέων χωρών δεν προβλέπεται να καλυφθούν άμεσα οι ανάγκες των κατοίκων της.
.........
Πέρα όμως από το πρόβλημα της αυτάρκειας που πρέπει να ξεπεράσει η Ε.Ε την τελευταία πενταετία έχουν προστεθεί και άλλα που έχουν να κάνουν με τη διαχείριση του περιβάλλοντος και τον αντίκτυπο των αρνητικών τους επιπτώσεων στην παραγωγή μελιού. Τα κυριότερα από αυτά είναι τα εξής:
�� Υπολείμματα αντιβιοτικών. Η Γενική Διεύθυνση Υγιεινής της Επιτροπής, ασχολείται με το θέμα της υγιεινής και της ασφάλειας του μελιού ως τρόφιμο και καταρτά δικλείδες προστασίας αυτού κατά την εισαγωγή του από χώρες εκτός Ε.Ε. Η οδηγία που έχει θεσπιστεί σχετικά με τα ανώτατα όρια υπολειμματικότητας, προσδιορίζει την περιεκτικότητα σε μικροοργανισμούς (π.χ. ζύμες), βαρέων μετάλλων (Pb, Cd, Hg, As), υπολειμμάτων φυτοφαρμάκων, αντιβιοτικών και άλλων ξένων ουσιών ως προς το μέλι.
�� Η εξάπλωση των ακάρεων Aethinia tumida και Tropilaelaps. Τα ακάρεα αυτά έχουν εξαπλωθεί στην Αφρική αλλά έχουν ήδη περάσει και σε 18 κράτη της Αμερικής , στην Αυστραλία και στην Νέα Ζηλανδία. Η εξάπλωση αυτή οφείλεται σε εισαγωγή μελισσοσμηνών και βασιλισσών από την Αφρική αλλά 46
δεν αποκλείεται και η διάδοση τους μέσω των εισαγόμενων φρούτων. Η Γαλλία είναι η πρώτη χώρα εντός Ε.Ε που απαγόρευσε την εισαγωγή μελισσοσμηνών, την ακολούθησε η Ιταλία και γενικότερα υπάρχει τάση αποκλεισμού εισαγωγών σε πολλά κράτη μέλη.
�� Παρουσία γενετικά μεταλλαγμένων οργανισμών στο μέλι. Η αθρόα εισαγωγή των Γενετικά Τροποποιημένων Φυτών και η έλλειψη ενημέρωσης των μελισσοκόμων έχει προκαλέσει προβλήματα τα τελευταία χρόνια. Με τον κλάδο των μελισσοκόμων να μένει εντελώς απροστάτευτος.
�� Η χρήση φυτοφαρμάκων και ιδιαίτερα του Gaucho και Regent. Η Γαλλία κατά καιρούς έχει αναφέρει μαζικές απώλειες εξαιτίας της χρήσης των παραπάνω φυτοπροστατευτικών για την επικάλυψη των σπόρων και την εφαρμογή ψεκασμών σε καλλιέργειες αντίστοιχα. Στη χώρα μας έχει άδεια κυκλοφορίας το Gaucho 600 FS και χρησιμοποιείται στις καλλιέργειες βαμβακιού, καλαμποκιού και ζαχαρότευτλων ενώ το Regent 500FS χρησιμοποιείται στο καλαμπόκι. Έως τώρα δεν έχει αναφερθεί κρούσμα μαζικών δηλητηριάσεων μελισσοσμηνών.
Η Ευρώπη αλλά και η παγκόσμια κοινότητα είναι αντιμέτωπη με τις προκλήσεις της νέας εποχής και αυτό ίσως να δικαιολογεί την στροφή προς τη βιολογική μελισσοκομία όπου αυτό είναι εφικτό.
47
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
�� Pierre Jean-Prost,1991, Μελισσοκομία, Εκδ. Ψύχαλου
�� Felix Murat, 1969, H γύρη της μέλισσας, Εκδ. Ρώντα
�� Ανδρέα Θ. Θρασυβούλου, 1998, Πρακτική μελισσοκομία
�� Μελισσοκομικό βήμα, Τεύχος 4º Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2003, Εκδ. Ο.Μ.Σ.Ε
�� Μελισσοκομικό βήμα , Τεύχος 5º Νοέμβριος –Δεκέμβριος 2003, Εκδ. Ο.Μ.Σ.Ε
�� Μελισσοκομικό βήμα, Τεύχος 6º Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2004, Εκδ. Ο.Μ.Σ.Ε
�� www.geocities.com
�� www.thassos-honey.go-thassos.gr
�� www.google.com
�� www.yahoo.com
�� www.minagric.gr

ΑΤΕΙ ΚΟΖΑΝΗΣ-ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΦΛΩΡΙΝΑΣ
ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ
ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ
ΤΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΣ
Εισηγήτρια: Μήντου Σταυρούλα
Επιβλέπων καθηγητής: Κωτίδης Δημήτριος
ΦΛΩΡΙΝΑ2005

Στη μνήμη του πατέρα μου

Αρχειοθήκη ιστολογίου